ანა მითგუჩი - სამყაროს შინაგანი სივრცე

                   თარგმანი ნინო მელქაძისა. ვენა, აპრილი. 2019   

ლოგიკისთვის უცხოა მიუწვდომელი, გამოუთქმელი ან ტრანსცენდენტული, როგორც აბსოლუტის ადგილი. „სამყარო არის ყველაფერი, რაც შემთხვევაა” და „ფაქტები ლოგიკურ სივრცეში არის სამყარო” (ტრაქტატი, 1.13). ეს ორი საყოველთაოდ ცნობილი ფრაზა ლუდვიგ ვიტგენშტაინს ეკუთვნის. ვიტგენშტაინს ჰორიზონტის დროის ან სივრცის სიშორეში გადმოტანა საშიშად მიაჩნია. როგორც ფრიდრიხ ვაისმანისადმი მიწერილ წერილში აღნიშნავს: „ის, რომ სრუილად ახლის აღმოჩენა შეგვიძლია, სიგიჟეა. სინამდვილეში ყველაფერი გვაქვს, კერძოდ – აწმყო, ვმოძრაობთ ჩვეული ენის გრამატიკის ირგვლივ და ეს გრამატიკა უკვე აქ არის. მაშასადამე გვაქვს ყველაფერი და არ არის საჭირო მხოლოდ მომავალს ველოდოთ.” მისი მთავარი მოტივია წარმოუდგენელი „შიგნიდან წარმოსადგენის მეშვეობით შემოფარგლოს” (ტრაქტატი, 4.114). ის წარმოსადგენისა და სათქმელის ჰორიზონტის გადაბიჯების შესაძლებლობას არ გამორიცხავს, თუმცა საკუთარ ფილოსოფიურ სისტემაში თუ რა უფრო მისაღები იქნებოდა, არაფერს ამბობს. არ არსებობს საზღვრის გარეხედი – არც ზემოდან და არც გარედან. თუ კი იმის შესახებ, რაც შეიძლება ენის ჰორიზონტის მიღმა არსებობდეს, რომელც ამავდროულად ფიქრის ჰორიზონტიცაა, არ იქნებოდა აზრიანი მსჯელობა, იქნებოდა მისტიკა და დუმილი. „როცა არ ვცდილობთ გამოუთქმელი გამოვთქვათ, ამით არაფერერი იკარგება, სწორედაც რომ გამოუთქმელი გამოუთქმელადაა გამოთქმულში შენარჩუნებული.“
ჰორიზონტი არანაირი მეტაფორაა. ის სხვა არაფერია, თუ არა რასაც სიტყვა ჰორიზონტი ამბობს. სიტყვა და ფაქტი ვიტგენშტაინთან ერთი და იგივეა. „სახელი ნიშნავს საგანს. საგანია მისი მნიშვნელობა” (ტრაქტატი, 3.203). ტრანსცენდენტის მსგავსად სამყარო ყოველგვარი ფარულისა და ხილულის გარეშე არსებობს, ყოველშემთხვევაში ჩვენი ცნობიერებისთვის. ჰორიზონტი არის კედელი კარების გარეშე. მაგრამ ასევე ის, რასაც ვიტგენშტაინი „ენობრივ თამაშს“ უწოდებს, არ შექმნილა გამოუთქმელის გამოსაკვლევად. ენას მხოლოდ და მხოლდ სოციალური ფუნქცია აკისრია და შედგება საზოგადოებრივი ყოველდღიურობისგან. მას არც არანაირ მიღმიერს აღწერა შეუძლია, და თუ კი, სწორედ ეს მიღმიერის გამომხატველი სიტყვები იქნება ერთადერთი რეალობა „ჩემი ენის საზღვრები ნიშნავს ჩემი სამყაროს საზღვრებს” (ტრაქტატი. 5.6). მაგრამ მიუხედავად ამისა არსებობს რაღაც, რაც ემპირიულს აღემატება, რადგან „მინდა ავღნიშნო, რომ „ენობრივი თამაში“ მხოლოდ შესაძლებელია, როცა რამეს ეყრდნობა (არ მითქვამს როცა რამეზე დაყრდნობა შეიძლება), რადგან, „ენობრივ თამაში“, კაცმა რომ თქვას, წინასწარგანუჭვრეტელია. ვგულისხმობ: ეს არც დასაბუთებლი. არც გონივრული (ან არც უგნურია). ის უბრალოდ აქ არის – როგორც ჩვენი ცხოვრება” და, ჩვენი ცხოვრების გამოცდილების ან სამყაროს წარმოსახვის მსგავსად ნაკლებად შესწავლილია, შესაძლოა მეტიც ეს არის ჩვენი ფუნდამენტი.
კითხვა ისევ და ისევ არ გვასვენებს, რა არის ჰორიზონტის შესახებ მსჯელობა, მარტოოდენ ფიქრებში ჩაძირვა თუ ჩვენი სამყაროს შემადგენილი ნაწილი. მისწრაფვების, ლტოლვის და იმედის შესახებ ვიტგენშტაინთან არაფერია გამოხატული, მაგრამ რაც სიცოცხლეს ან სამყაროს ღირებულს ხდის, მისი აზრით, სამყაროს გარეთ უნდა მდებარეობდეს. „ტენდენცია მიუთითებს ამაზე” არა, როგორც სამყარო სინამდვილეშია, არამედ რომ ის არის წარმოდგენილი, თითქოს მისტიური იყოს. ვიტგენშტაინი პოეტი არ არის და არ ევალება მისტიურზე და არც სიტყვის მაგიაზე ზრუნვა. მეტაფორული საზღვრისგასვლა და აბსოლიტურ ღირებულებაზე საუბარი გამოთქმის სულ სხვა კატეგორიას მიეკუთვნება. ეს ქვეცნობიერად უნდა მივაწეროთ იმას რასაც ვიტგენშტაინი რელიგიის შესახებ ამბობს: როცა რელიგიაში რაღაც „ითქმება, ეს უკვე თავად ხდება ქმედების შემადგენელი ნაწილი და არა თეორია და ნაკლებად საინტერესოა აზრი ჭეშმარიტი, მცდარი თუ უაზროა.” „რასაც ის საერთოდ გამოხატავს, გამოხატავს ნათლად.” ეს მითითება უნივერსალური ენის გამოყენებისთვისაა მნიშვნელოვანი. მაგრამ სად გადის ზღვარი შეცნობისთეორის ენასა და საალიტერატურო ენას შორის?
ესეების კრებულში გარინდული ანგელოზები გერჰარდ მელცერი განმარტავს მოდერნის ენისკრიზისს: ერთმანეთისგან იყოფა „ენა, რომელსაც სამყაროს ფაქტიური ეწოდება” და პოეზიის ენა, „რომელიც ამ ფაქტიურის აზრს გამოხატავს, […] დასაბუთებულად შეიძლება ითქვას: დუმილი, რომელსაც ტრაქტატის ბოლო წინადადება როგორც უკანასკნელი შესაძლებლობა ეჭიდება, არის ცნების დუმილი. […] წარმოდგენა, რომ ენა ჩემსა და სამყაროს შორის შუამავალია, რომ საგნების დასახელებით, ასევე აზრის და ღირებულების გადმოცემა შესაძლებელია, დრო და დრო ქრება და ცხადი ხდება, რომ ფაქტისა და ღირებულებისთვის, საბუნებისმეტყველოსა და მორალისთვის საერთო ენა არ არსებობს. ეს მოსაზრება კიდევ უფრო ფეხს იკიდებს მე-19-ე საუკუნეში. ვიტგენშტაინი სავალდებულოდ თვლის მის ზუსტ განმარტებას: ამ შეხედულების ფონზე პოეტები განიცდიან შეცნობის შოკს, რომელსაც ენის კრიზისი ეწოდა.“
ენის კრიზისი მე-20-ე საუკუნის დასაწყიში სხვადასხა მიმდინარეობებში გამოიხატებოდა: სიურეალიზმში, დადაიზმში, მაგრამ ასევე ჰოფმანსთალის ხშირად ციტირებულ ლორდი ჩანდოსის წერილში. ლორდი ჩანდოსის მიერ ფრენსის ბეკონისადმი მიწერილ ამ ფიქტიურ წერილში ჰედონისტის საწყის ოკიანურ გრძნობას სრული გაუცხოვება ენაცვლება. მანამდე მას „ყოფიერება ხანგრძლივ თრობში ერთი დიდი მთლიანობდ“ მიაჩნდა. „სულიერი და ფიზიკური სამყარო ჩანს არ მიქმნიდა წინააღმდეგობას. […] ყველაფერში შევიგრძნობდი ბუნებას […] და ყოველ ბუნებაში შევიგრძნობდი საკუთარ თავს.” შემდეგ განიცდიდა „ამოუხსნელ მღელვარებას“ და შეეძლო სიტყვებoს – „სული” და „სხეული” – მხოლოდ წარმოთქმა.
ენის გამოხატვის უნარსა და საგნების სახელწოდებისას, უპირველესად აბსტრაქტული ცნებებისა, ქრება არა გამოუთქმელის გადმოცემის სურვილი, არამედ სანდოობა. უმნიშვნელო საგნების და ბანალური აღქმების აღწერისაგან განსხვავებით მასში შენარჩუნებულია უსაზღვრობისა და უსასრულობის სწრაფვა: „თუ ერთ საღამოს კაკლის ხის ქვემოთ ნახევრად წყლით სავსე სარწყავს ვიპოვნი, რომელიც მებაღეს დაავიწყდა, და თუ ეს სარწყავი და მასში მოთავსებული ხის ჩრდილისგან დაბინდული წყალი, რომლის ანარეკლზე მოცურავე ხოჭო ერთ ბნელ ნაპირიდან სხვა მიმართულებით ტრიალებს, თუ ეს არაფრისგან შემდგარი მთლიანობა უდროობის აწმყოთი აღმავსებს, […] რომ სიტყვებით გადმოცემა შევძლო.” რაც იკარგება, სწორედ ის აქცევს რაღაც თვალსაზრისით გამოხატვის უნარს, ენას და სინამდვილეს ერთ მთლიანობად და სიტყვები მეტ აზრს შეიცავს, ვიდრე ამის გამოთქმა შეიძლება. სწორედაც რომ, ყოველდღიურობის მიღმა ენობრივად გადმოსაცემისა და მასში მოცული გამოუთქმელის შეცნობისა და ამ ყველაფერის მეტაფორების მეშვეობით გამოთქმის შესაძლებლობაზე მსჯელობს ის. ენობრივი წვდომა მეტა-ფიზიკაზე ვიტგენშტაინსაც საეჭვოდ მიაჩნია. თუმცა არ ამბობს, რომ არა დამაჯერებელია ჰორიზონტის მიღმა რაღაცის არსებობა, მაგრამ გამოცდილება მთლიანად ირაციონალიზმშია გადატანილი და ენით და გონებით ამის ძიება შეუძლებელია.
ლორდი ჩანდოსის წერილი ხშირად მოდერნის დასაწყისად მიიჩნევა. ასევე მის სხვა თანამედროვებთანაც მოიპოვება ენისა და მის უუნარიანობისადმი მსგავსი სკეპტიკური დამოკიდებულება. არტურ შნიცლერის რომანში „გზა თავისუფლებაში“  ნათლად ჩანს ლორდი ჩანდოსის წერილის სიტყვიერ მსგავსებაც კი. მწერალი ჰაინრიხ ბერმანი გეორგ ფონ ვერგენთინთან საუბარში ამბობს: „დიახ, ჩამოყალიბებელი საერთოდ ბევრია! მაგრამ ამისგან დღეს სხვა არაფერია გარდა წინადადებებისა ... არა, სიტყვებისა! არა ასოებისა თეთრ ფურცელზე. ეს ისეთივეე შეგრძნებაა, თითქოს მიცვალებულის ხელი შეეხო ყველაფერს. ვშიშობ დადგება ის დღე, როდესაც სინამდვილეს შევიცნობ, ეს ყველაფერი ხმელი აბედივთ დაიფშვნება.“
მე-20-ე საუკუნის ადრეულ პერიოდში ფუნდამენტალური ენისკრიზსიდან მიღებული ტრადიცია გერმანულ ენოვან ლიტერატურიდან განსაკუთრებით ავსტრიულ ლიტერატურაში შეიმჩნეოდა. ნელ-ნელა ჩნდებოდა მთხრობელის mimetischen Gestus-სადმი მისწრაფება და უფრო და უფრო იყოფოდა ერთანეთისგან სამყაროს თხროისბა და აღმქმელი მეს საიმედობა. გამოუთქმელი უკვე არ იყო ის, რაც ჰორიზონტის მიღმა მდებარეობდა, პირიქით, ეჭვს უკვე რეალობა და შეცნობისუნარი იწვევდა, ენას, როგორც აღმწერ საშუალებას, არ შეეძლო სინამდვილეს დამორჩილებოდა და ამით თავად გახდა კვლევისა და ექსპერიმენტის ობიექტი.
მოდერნის დასაწყისში კურსის ჰორიზონტისკენ მიმართვა არ ნიშნავდა შინაგანი სამყაროს სრულ უარყოფას. სწორედ შინაგანი სამყარო გვიხსნდა შემოქმედბით ცნობიერებას, რომელიც ხილულ სამყაროზე გადააბიჯებდა და ენას უმაღლესად მისცემდა გაოხატვის შესაძლებლობას. ნათელია, რომ მე-20ე საუკუნის მიჯნაზე შემოქმედებითი სული შიგნით, შინგანში ძლიერდება. როგორც ეს რაინერ მარია რილკეს, მისტიურ და რომანტიულ ფესვებიდან აღმოცენებულ სამყაროს შინაგანსივრცის ცნებში ნათლად ჩანს:
[…]
და ერთი სივრცით სუნთქავს ქვეყნად
ყველა არსება.
სამყაროული შიდა სივრცით.
ფრინველნი ესე
ჩვენს გავლით ფრენენ; მე, ვისაც მსურს
ზრდა და აღვსება,
ვიმზერ გარეთ და თავად ჩემში ხე
იდგამს ფესვებს. 1
რილკეს ადრეული ნაწარმოები, განსაკუთრებით ჟამნი, რომელიც ლუ ანდრეა-სალომესთან რუსეთში ორგზის 1899-1903 წლებში მოგზაურობით ინსპირირებულია, არის რელიგის ჰიმნისეული სადიდებელი. ამ ლექსებში პოეტისთვის ღმერთი არ წარმოადგენს შეცნობის პრობლემას. როგორც რობერტ მუზილმა აღნიშნა ნოვალისის შემდეგ რილკე შესაძლოა ყველაზე რელიგიური პოეტიც კია, თუმცა ის არ იყო დარწმუნებული რილკე საერთოდ რომელიმ რელიგიის აღმსარებელად თუ მიიჩნევდა თავს. ხანდახან ღმერთი ძალიან ახლოსაა, სრუილად პიროვნულად შესაცნობი აწმყო.
შენ, მეზობელო ღმერთო, როცა
შენი სუნთქვა არ მესმის, განვიცდი
და გიკაკუნებ, რადგან ვიცი
მარტო ბრძანდები სამფლობელოში.
იქნებ გწყურია და ახლო - მახლო
არავინ არ გყავს ჭიქის მომტანი,
მომეცი თუნდაც მცირე ნიშანი,
მე აქვე ვსახლობ.
(ჟამნი)
ამ ლექსის პერსონა არის რუსი ბერი და ჟამნის პირველ ციკლიდან ციტირებული ლექსის სათაურიც ბერული ცხოვრებიდანაა აღებული. ეს არის ღრმა, მისტიური ღვთისმოსაობა, რომელიც აქ გამოხატვის ფორმაა. ჟამნიში მოცემულია წარმოდგენა მიუწვდომელ, მაგრამ არა ტრანსცედენტულ ღმერთზე, რომელიც გამოცდილებას და ენას რადიკალურად ცილდება. რილკეს ღმერთს უყვარს ზოგჯერ გაუგებარი, მიუწვდომელი და ხატების მეშვეობით, რომელსაც ჩვენ ადამიანები მისგან ვქმნით, წარმოდგენილ იქნას, მაგრამ ის ყოველთვის რჩება „შენ,” მოპირდაპირე, რომელსაც შეგვიძლია ვესაუბროთ, მივმართოთ, ვთხოვოთ. მის გარშემო იღწვის ლირიკული გმირი ზოგჯერ შეიძლება წარუმატებლადაც, მაგრამ ყოველთვის ღმერთის არსებობის რწმენით:
ჩვენ შორის თხელი კედელია
მხოლოდ და ერთ პირის გაღება
შენი ან ჩემი იკმარებს მთელი
ამ კედლის უხმოდ ჩამოსანგრევად.
შენი სურათებით რომ არის ნაგები.
ეს სურათები სახელებია
შენი. სინათლე რომ იალებს
ჩემს სიღრმეებში, რომ გიხილო,
გაფერმკრთალდება ჩარჩოს ციალით.
და ჩემი მყიფე აზრები ობლად
არის უშენოდ და უსამშობლო
(ჟამნი)
ეს, ასევე სხვა ლექსბში განმეორებული ჩივილი - „შენი სურათები სახელებია შენი” არ ამტკიცებს რომ თითქოს ენას არ შეეძლოს ტრანსცედენტული სრულყოფილად აღწეროს, არამედ სწორედ რომ წარმოსახვითი საუბარი ღმერთის არსებობას მიუწვდომელს ხდის. რილკესთან პოეზიის ენა შეცნობის არასაკმარისი ინსტრუმენტია. ენის, როგორც შეცნობის საშაულების, უკმარისობასთან დაკავშირებით რილკე ჰოფმანსთალის ლორდი ჩანდოსის წერილის თანამოაზრეა, თუმცა ის გადმოცემის მცდელობას ღმერთთან მიახლოვებისა კითხვის ნიშნის ქვეშ არ აყენებს. ურთიერთობა გრძელდება. ზოგჯერ ღმერთი შორეული, როგორც ,,ვტრიალებ ღმერთის ირგვლივ /უძველესი კოშკის ირგვლივ”-ში და ზოგჯერ კი პანთეისტურია, ყველგან და ყველაფერში არსებობს.
და თუ შევძელი, რომ ხატება შევიგრძნო შენი,
მინაწევრდება უმალ შენი სავსე იერი,
შენ დახვალ, როგორც გამჭვირვალე, მსუბუქი შველი,
მე კი ბნელი ვარ, ვით წყვდიადი, ტყე უსიერი.
(ჟამნი)²
დუინური ელეგიაში, რომელიც 1912 და 1922 შორის შეიქმნა, როგორც ჩანს რილკეს დამოკიდებულება ტრანსცედენტისადმი იცვლება:
თუნდაც მეყვირა, ვინ მისმენდა ანგელოზთ შორის?
მისი ძლიერი არსებობა სულს ამომხდიდა.
ან მათგან ერთ-ერთს კიდევაც რომ ჩავეკარ გულში,
რადგანაც არის მშვენიერი მხოლოდ საწყისი
შემზარავისა, რომელსაც ჩვენ ჯერ კიდევ მაინ
როგორღაც ვუძლებთ და შევხარით, რადგანაც იგი
უგულებელგვყოფს გულგრილად და არ გვანადგურებს.
თითოეული ანგელოზი შემზარავია.
(პირველი ელეგია)³
აქ ტრანსცედენტი სრუილად სხვა მნიშვნელობას იძენს ვიდრე ჟამნიში, ის არც წარმოსადგენი და არც მისაწვდომია. ის არის პოტენციურად სასიკვდილო, რომლის წინაშე ენა გარინდულა და ლირიკული გმირი ადგენს „რომ ჩვენ უსაფრთხოდ არ ვართ სახლში / სამყარაროში“ არ არსებობს ნდობა და მინდობა. არანაირი სიახლოვე მეზობელ ღმერთთან, არამედ მისტერიუმ ტრემენსის ნუმინოზენის, როგორც საშინელების, რომელიც თავის დაუძლურებულ ფორმაში როგორც მშვენიერება ჯერ კიდევ ასატანია, შემოჭრა.
[…]
ო, ღამეც, ღამეც, როცა ქარი სამყაროული
სივრცით აღსავსე, ჩვენ გვიფიტავს სახეს თანდათან,
ვისაც არ უნდა დარჩეს იგი, მაინც ასეთი
სასურველია, ასე ნაზად სასოწარმკვეთი
და მარტოდშთენილ გულისათვის მძიმედ საძლისი.    (….)
(პირველი ელეგია) 4
[…]
ო, ხმები, ხმები, გულო ჩემო, ისმინე ისე,
როგორც ისმენდნენ წმინდანები. მათ ხმა ძლიერი
ყოველთვის აღმა ეწეოდათ, მაგრამ ისინი,
უსაშველონი, მაინც ისევ მუხლმოყრით იდგნენ
და ირგვლივ უკვე ვეღარაფერს ამჩნევდნენ. ასე
შეეძლოთ სმენა.
არა, ღვთის ხმას შენ ვერ გაუძლებ.
მაგრამ უსმინე ამ მონაბერ ამბავს, რომელიც
მომდინარეობს განუწყვეტლივ მდუმარებიდან.
აწ ნორჩ მკვდართაგან მოშრიალებს იგი შენამდე.
(პირველი ელეგია)5

დიალოგი ქართან შეუძლებელია. გარინდებისგან ენის გადასარჩენად ეგოს ისღა დარჩენია რომ ამ საშინელი მისტერიის და დუმილის წინაშე სამყარო სხვა ფორმით შეისწავლოს. საგნების ყოველდღიური სახელწოდებით: ეგოსა და სამყაროს სრუილად აღმატებული ცნობიერების მეშვეობით, რომელიც საგნის თვისებას ყოველგვარი რაციონალური მიმდინარეობის გარეშე წარმოადგენს და რომელიც რილკესთვის მხოლოდ შეყვარებულების, ბავშვებისა და ასევე მკვდრებისთვისა თავისუფალი:
თითოეული ანგელოზი შემზარავია,
და ვაი, ჩემს თავს, თქვენი მცოდნე მაინც გიგალობთ,
თქვენ - თითქმის მომაკვდინებელო სულის ფრინველნო.  […]
(მეორე ელეგია) 6
[…]
სამყაროს სივრცეს, რომელშიაც ჩვენ განვზავდებით,
ნუთუ არ დაჰკრავს ჩვენი გემო სულ ოდნავ მაინც?
ანგელოზები, მართლაც, მხოლოდ იმას იჭერენ,
რაც იმათგანვე მოიფრქვევა, თუ იქ ხანდახან
თითქოს შემთხვევით გაერევა ჩვენი არსების
რაღაც ნასახიც?
(მეორე ელეგია) 7

სიკვდილი არის ხანგრძლივი, გარდამავალი აწმყო ელეგიებში, ეს მხოლოდ საკუთარი სიკვდილის ან სიკვდილის აბსტრაქტული წარმოდგენა არაა, არამედ მიცვალებულთა გოდება, რომელიც პირველი მსოფლიო ომის გარდაცვლილთა გამო კონკრეტულ საფუძველს იძენს. სამყაროს ეს სრული გარდასახვა და შერწყმა უნიო მისტიკასთან დუინური ელეგიების მთავარი თემად მიმაჩნია. ენა, საშინელი ანგელოზის დუმილისაგან დამუქრებული, საგნების დიდებულების მეშვეობით განახლდა მის ნაღდ, უდროო შინაგანში. ნუმინოზენის დაჟინებული მზერა გადატანილია სამყაროს შინაგანზე, რომელიც ყველაფერს მოიცავს: საგნებს, ღმერთს და ეგოს. მეშვიდე ელეგიის ყოველ სტროფში გარდაქმნისგან გამოწვეული ხელახალი აღფრთოვანებაა ნაჩვენები:
ო, გაზაფხულიც გაიგებდა, აქ არსად არის
მახარობელი ხმის გარეშე ერთი კუნჭულიც. […] 8
[…]
ყველაფერი. ძარღვები გქონდათ
ყოფნით აღსავსე. მაგრამ ჩვენ ხომ ძალზე იოლად
ვივიწყებთ იმას, რაც მომღიმარ მეზობელს ჩვენსას
არ აღუნიშნავს არც დასტურით, არც თუნდაც შურით.
ჩვენ თვალსაჩინოდ წარმოდგენა გვსურს ხოლმე მისი.
მაგრამ ყველაზე თვალსაჩინოდ ბედნიერება
შეიმეცნება მხოლოდ მაშინ, როდესაც იგი
გვაქვს შინაგანად გარდასახული.
არსად, ძვირფასო, არსად არის სხვაგან სამყარო,
შინაგანს გარდა. ჩვენი ყოფნა მიედინება
გარდასახვის გზით. გარეგანი სულ უფრო ქრება.
სადაც ხანგამძლე სახლი იდგა ოდესღაც.
(მეშვიდე ელეგია)9



[…]
მიწაო, განა ეს არ გინდა, რომ უხილავი
აღდგე ჩვენს გულში? ეს არა გაქვს განა ოცნებად,
ოდესმე იქცე უხილავად? მიწავ! უჩინრად!
სხვას რას გვავალებ დაჟინებით თუ არ სახეცვლას?
(მეცხრე ელეგია)10
მეათე ელეგია მთავრდე სიცოცხლისა და სიკვდილის გადაჭდევებითა და დაზავებით:
[…]
მაგრამ მათ, უკვე უსასრულოდ მიცვალებულებს,
ჩვენში რაიმე შედარების გამოღვიძება
რომ მოენდომათ, მაშინ იქნებ ეჩვენებინათ
მოკონწიალე ფუყე თხილის საყურეები,
ან ეგულისხმათ წვიმა, რომელიც
გაზაფხულობით ბნელ მიწაზე ეშვება ხოლმე. -
და ჩვენ, რომელიც ზეაღმავალ ბედნიერებას
შევნატრით ფიქრით, განვიცდიდით გულაჩუყებას,
რაც ჩვენვე თითქმის გაგვაოგნებდა,
უცებ რომ რამე ბედნიერი დაშვებულიყო¹¹
თუ კი, ჭეშმარიტება და ტრანსცედენტი, სიკვდილი და სიცოცხლე ერთმანეთს ერწმყის და სამყაროს შინაგანი სივრცის უსაზღვრო იმამენტური ხდება. თუ კი ეს ყველაფერი ამაღლებულ, სრუილად სულიერი ცნობიერების ერთობად იქცევა, რჩება კიდევ რაიმე გამოუთქმელი და გამოუცნობი? როცა ეგო მთლიანად უსასრულობაში ეშვება, არსებობს კიდევ მეტაფიზიკა?
არა მხოლოდ ენაში, თითეული სიტყვაში იგრძნობა მეტაფიზიკა. სიტყვის მაგიური ძალა, როგორც ჩანს, კაცობრიობის მთავარი მონაპოვარია. აქ გავიხსენოთ ებრაულ ბიბლიაში სამყაოს შექნმის დასაწყი, სასურველია ორიგინალის ციტირება, რადგან როგორც სიტყვების მწკრივთაწყობას ასევე თითეული ასოს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს და ზუსტი თარგმნა შეუძლებელია: ,,b´reshit bara elohim et hashamajim ve´et ha´aretz: ve´ha´aretz haita towu ve´bohu ve´choshech al p´nei tehom ve´ruach elohim m´rachefet al p´nei hamaijim: vajomer elohim jehi or” „თავდაპირველად ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა. მიწა იყო უსახო და უდაბური, ბნელი იდო უფსკრულზე და სული ღვთისა იძვროდა წყლებს ზემოთ. თქვა ღმერთმა: იყოს ნათელი!” ეს არის დაახლოებითი, ებრაული ბიბლიის კომენტატორების აზრით, არაზუსტი თარგმანი. საუბარია 1040 წელს ტროაში დაბადებულ და დღემდე თორას მოძღვრების უმნიშვნელოვანეს წარომადგენელის – რაშის, შემოკლებული ფორმა რაბი შლომო ბენ იცხაკისა, შეასხებ. რაშის მიხედვით ,,b´reshit”- ის შემდეგ არსებით სახელი უნდა იდგეს. სიტყვასიტყვით: თავდაპირველად… აქ არსებით სახელის ნაცვლად ზმნა ,,bara/იქმნა” დგას. მწკრივთაწყობა არასწორად წარმოიქმნება, ამიტომ თარგმანი არ ემთხვევა ორიგინალს. რაშის თანახმად ასე უნდა იყოს: „თავდაპირველად ცისა და მიწის შემქმნელ ღმერთისგან - მიწა იყო უსახო და უდაბური, ბნელი იდო უფსკრულზე და სული ღვთისა იძვროდა წყლებს ზემოთ - თქვა ღმერთმა: იყოს ნათელი!” თეჰომ, როგორც „უფსკრული“ და რუაჰ, როგორც „სული”, მაგარამ ასევე როგორც „ქარი”, „სუნთქვა”, „სული ღვთისა” შეიძლება ითარგმნოს. სამყაროს შექმნის ჟამს ისინი ერთი მეორის საპირისპიროდ დგას. ანუ უსახო და სახიერი. მთავარი წინადადებაა: თავდაპირველად თქვა ღმერთმა: იყავ ნათელი. შემდეგ ჩანს უფსკრულის შემოსაზღვრა, გაყოფა დღისა და ღამისა, დილისა და საღამოსი. სამყაროს შექმნის პირველსავე აქტში მოცემული განსხვავებით, გაყოფით წარმოიშვა ჰორიზონტი, წარმოიშვა როგორც სინათლის სხივი, ის არის წინაპირობა შემოქმედების ყველა სხვა ფორმებისა და მანიფესტებისთვის და ასევე პირველად ხილულს წაროადგენს, რადგან თეჰომს არ გააჩნია გამოსახულება და რუაჰც, ღმერთის სახელის მსგავსად, უხილავი და მიუწვდოელია.
ტეტრაგრამი, ღმერთის გამოუთქმელი სახელი, რომელიც მხოლოდ აღწერით გამოითქმება, (როგორც ჰაშემ, ელოჰიმ, მელეჰ, ჰაოლამ, შადდაი – ლოცვაში ან როგორც ალეფ, ენ-სოფ, ადონაი – მისტიკაში), არის სუნთქვა თანხმოვნების გარეშე, ამო და ჩა-სუნთქვა, რომლის გადმოსაცემად არ არსებობს შეასბამისი სიტყვა. ღმერთის სახელი არ შეიძლება გამოითქვას (იეჰოვა ან იაჰოვა არის ქრისტიანული თარგმანის დამახინჯებული ფორმა), და სწორედ ეს საფუძვლიანად გამოხატავს ებრაელი ხალხის რწმენისთვის (გრძნობისთვის) დამახასიათებელ სახელს (ჰაშემ), რომელსაც არანაირი ცნება მიესადაგება. აბსტრაქცია, ტრანსცენდენტი არ შეიძლება სათქმელის ჰორიზონტის მიღმა იქნას გადატანილი. ღმერთის სახელს არ გააჩნია ენობრივი ექვივალენტი, მხოლოდ აღიწერება, რომელიც რაღაც გამოუთქმელზე მიუთითებს.
სხვა და სხვა კულტურაში ზეპირად გადმოცემული თქმულება, რომლის წერილობითი წყაროს არ ვიცნობთ, არის, უთქმელისა და უხილავის სუნთქვა, ჰაერი. აქედან იღებს სათავეს ენის მიღმა არსებულ გამოუთქმელ სამყაროსთან ყოველი მიახლოება. ეს არის მითოლოგიური ცნობიერების ფუნდამენტალური აღქმა. ერნსთ კაზიტერი აღნიშნავს, რომ არსი და სახელი იდენტურია. მითიური აზროვნება კი არ გამოიყენება ენის, ლოგიკური მცნების გამოსახატავად, არამედ მისი გამოცდილება იგრნობა მითიურ წარმოსახვაში. კაზიტერიის მიხედვით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ასევე პოეზიის ენაც მითიური იქნებოდა თუ კი ის გამოცდილებებს არ აღწერს, ანუ, წინასწარგანჭვრეტილ ფიქრს წარმოსახვით კი არ ჩაანაცვლებს, არამედ შემეცნებითს შიფრებისა და სიმბოლოების მეშვეობით გადმოსცეს. ასეთი მსჯელობა ვერ შეძლებს ვერც იდეის გამოხატვას და ვერც მოგონებებიდან გამოცდილებების გაცოცხლებას ეცდება. როგორც ეს დაახლოებით უილიამ ვორდსვორტმა პოეზიის დეფინიციაში „powerful emotions recollected in tranquility”- ჩამოაყალიბა. ეს ძალიან ჰგავს მაგიურ ფიცს, მისტიურ კონცენტრაციას ობიექტზე, უფრო სწორედ წამზე, რომელიც ცნობიერებას სრუილად აღავსებს. მსგავსი ეპიფანიის ენობრივი გამოხატვა იქნებოდა სიმბოლო, რომელიც გამოცდილებას და გამოსაცდელის არსს ერთ მთლიანობად აქცევს, როგორც ეს ხ.ლ. ბორხესმა ტექსტებში ალფა და ღვთის ეპიგრაფია აღწერა.
ალფა, რომელიც ებრაული ალფაბეტის პირველი ასოა და ერთი ღმერთის სიმბოლოს წაროადგენს, ბორხესის მოთხრობაში ერთმხრ კომპაქტურ ფარულ ცოდნას ნიშნავს: ის მდებარეობს ერთ-ერთი მწერლის სახლის სარდაფის წყვდიადში და მხოლოდ კონკრეტულ კუთხიდან შეიმჩნევა. ამავდროულად ბაბილონის ბიბლიოთეკის ვარიანტია, ვინაიდან ის არის ერთადერთ პუნქტზე ორიენტირებული უნივერსუმი. „დიამეტრში ალფა ორი ან სამი სანტიმეტრის სიდიდისა თუ იქნებოდა, მაგრამ მოცულობის შემცირების გარეშე კოსმიური სივრცე იყო მასში მოთავსებული.“ ალფა შეიცავს ყველაფერს, რაც იყო, არის და იქნება. ყოველ საგანს, ყოველ ადამიანს, ყოველ სურათს და ყოველი წამის ყოველ შესაძლებელ ვარიანტს და პერსპექტივას. ეს არის საერთო ქმნილება საწყისისა და სასრულის გარეშე. ასევე ის ენობრივად მიუწვდომელია, რადგან ენა საჭიროებს თანმიმდევრულ, დრო და დრო შესწავლას, ალფა კი ერთდროული და მთლიანია. მწერალი, ბორხესის მოთხრობაში, რომელმაც ალფა სარდაფში აღმოაჩინა, ცდილობს ის თავის ქაოტურ მოთხრობაში ასახოს და მოჰყვება პირველი პირის მთხრობელისთვის დამახასიათებელ აუტანელ, შემაწუხებელ და ქაოტურ ლაყბობას. პირველი პირის მთხრობელი ერთადერთ შესაძლებლობად მიიჩნევს უნივერსუმის მთლიანობის, რომელშიც ალეფ მოთავსებულია, აღწერას, მის სიმბოლოში გამოხატვას: „როგორ უნდა შევძლო სხვებს უსასრულო ალფას შესახებ ვამცნობო, როცა თავადაც მიჭირს მისი ბოლომდე აღქმა. მისტიკოსკოსები მსგავს გამოუვალ მდგოარეობაში ემბლემებს იშველიებენ. ღვთაების აღსაღწერად პერსელი საუბრობს ერთი ჩიტის შესახებ, რომეილიც ამავდროულად ყველა ჩიტია, Alanus ab Insulis ჯიშის, რომლის მთავარიპუნქტი ყველგან, მაგრამ მოცულობა არსადაა; ეზეკიელი კი ერთი ანგელოზის შესახებ ოთხი სახით მოგვითხრობს. […] შეიძლება ღმერთებმა მსგავსი წარმოსახვის აღმოჩენაზე უარი არც მე მითხრან მაგრამ ეს განაცხადი იქნებოდა ლიტერატურისა და სიცრუის შერწყმა.“ ლიტერატურას არ ძალუძს ამ ღვთიური ორიგინალის განმარტება, ეს არის სიყალბე, ეს ნიშნავს გათვლილ, რაციონალურ, განსაზღვრულ მისტიფიკაციას მიზნისკენ. ლიტერატურის ეს ირონიული დევალვაცია შეესაბამება ვალტერ ბენიამინის მიერ განსაზღვრულ ენის, ზოგადად ყველა ენის დეფინიციას, როგორც ბაბილონის გოდოლის ენის აღრევის რეზულტატი. თითქმის ყველა ცნობის მიხედვით სამყაროს შექმნის უპირველესი წყაროს შესახებ, ერთადერთი სიტყვა, რომელიც უნივერსუმის მთელ სისრულეს გადოსცემს, წარმოდგენს კაბალას ძირითად იდეას: ენ-სოფ (უსასრულო, უსაზღვრო), როგორც შემოქმედების ძირითადი მიზეზი, ცარიელი და სავსეც ამავდროულად. ი.ლ. ბორხესის ღვთის ეპიგრაფიაში ღვთიური ორიგინალი ყველა საგანზე და ყოველ არსებაში იყო დაფიქსირებული, ასევე ახლომდებარე კელიაში დამალულ ვეფხვის ბეწვის ნახაზზე, რომლის ღვთიური კოდი აცტეკმა ქურუმმა მრავალგზის წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ ინსპირაციის გაწელილ წამში შეიცნო, რომელშიც მთელი უნივერსუმის ერთიანობა გადმოედინება: „ვფიქრობდი, საკმარისია, ღმერთმა მხოლოდ ერთი სიტყვა თქვას და ამ სიტყვაშია მოცემული მთელი სისრულე. არცერთი ნიშანი, რომელიც მისგან გვეძლევა, შეიძლება შედარებით მცირე იყოს ვიდრე კოსმოსი ან მცირე ვიდრე დროის ჯამი. […] შემდეგ მოხდა ის, რისი დავიწყებაც, მაგრამ გადმოცემაც, არ შემძლია. ღვთაებასთან, კოსმოსთან შეერთება. ექსტაზს არ სჩვევია განმეორება. […] ვხედავდი კოსმოსს და კოსმოსის შეუცნობელ (მაგიურ, მისტიურ) გეგმებს […] ყველაფერის, მათ შორის ვეფხვის წარწერის გაგებაც შევძელი.“ ეს ორიგინალი სხვა არაფერია, თუ არა ჯერ კიდევ ყოველთვის არსებული ღვთიური უძველესი ენა, რომლისგანაც, კაბალისტების მიხედვით, სამყარო შეიქმნა. ის არის ვალტერ ბენიამინის ადამის ენა, ის არის ასევე 22 ასოს მისტიური კომბინაცია, რომლებიც კაბალისტებთან ამავდროულად სამყაროსშექმნის ნაწილია. გერშომ შოლემის ინტერპრეტაციის მიხედვით კაბალისტური შრიფტი უდევს საფუძვლად ყველა ენაზე ღმერთის სახელს: სიტყვას აქვს ღვთიური შემოქმედების ძალა. როცა შოლემი კაბალას ენისმისტიკას განმარტავს, რომ სიტყვა საგანთან (რომელსაც ის აღწერს) იდენტურია და სახელი არაფერს გადოსცემს გარდა თავისთავისა, ამბობს თითქმის იგივეს რასაც ვიტგენშტაინი, ეს ეხება ორ სრუილად სხვა და სხვა – ლოგიკის და მისტიკის –დისკურსს.
სიტყვა, როგორც ენის მცირე სემანტიური შემადგენელი ერთეული, კაცობრიობის ისტორიასა და ცალკეულ ერთა განვითარებაში მუდმივად არსებული საგნის რეპრეზენტაციის შესახებ გვამცნობებს. ერთ-ერთ ესსეში ზოგადად ენის და ადამიანის ენის შესახებ წერს ვალტერ ბენიამინი, ეს თავისთავად გასაგებია: „რომ სულიერი არსი, რომელიც ენაშია გადმოცემული, არა ენა თავად, არამედ რაღაც მისგან განსასხვავებელია”. აქ იგულისხმება, რომ ასევე ენა ყოველთვის რაღაცას შეიცავს, რომელიც მის გამოხატვის შესაძლებლობას აღემატება, კერძოდ, სამყაროს შექმნის აქტიდან საწყისის ნაშთს. ეს არის ადამიანის ენობრივი არსი, […] რომ ის საგნებს სახელს არქმევს, და საგნის ენობრივი არსის მეშვეობით შეუძლია მას მისგან თავი შეიცნოს – სახელში. სამყაროს შექნმნა სრულდება იმ დროს როცა საგნები სახელებს ადამიანისგან იღებს, რომლისგან სახელში ენა მეტყველებს. სამყაროს შექმნის პირველი აქტი, რომელსაც ბენიამინი ადამიანებს მიაწერს, არის „ენაში საგნების დასახელება, რომელიც სრუილად შესაცნობი შეიძლება ყოფილიყო”. ამით ბენიამინი ადამის ენას ცოდვაში ჩავარდნის და ბაბილონის გოდოლის ენათაღრევის წინ ადამიანის პირველ ენად აღიარებს. ის არის ენის მოდელი, ის არის ტავტოლოგიური, სიტყვა და მნიშვნელობა იდენტურია და სახელი ნიშნავს საგნის ზუსტ და სრულ აღწერას. როცა ენის სულის ცოდვაში ჩავარდნას აღწერს ბენიამინი რომ სიტყვა კიდევ უფრო მეტს გადმოსცემს ვიდრე ის თავადაა, ის ენის მთავარ ფუნქციას გულისხმობს: „მაშინ როცა ადამიანი სახელის ნამდვილ ენიდან გამოდის, ის ენას საშუალებად (ერთ-ერთი არასასურველი შედეგი), გარკვეულ ნაწილს კი სიმბოლოდ აქცევს.“ აქედან ერთი შედეგი, რომ სიტყვა მხოლოდ სიმბოლოდ იქცევა, ბენიამინის აზრით, არის ენათამრავალფეროვნება და თარგმანის არსებობის აუცილებლობა. ამით შეგვიძლია დავადგინოთ, რომ სიგნიფიკატსა და სიგნიფიკანტში, ანუ აღნიშნულსა და აღსანიშნავში, სიტყვის გაყოფის მეშვეობით შესაძლებელია მსჯელობა, აზრთასხვადასხვაობა, მაგრამ შეცნობისკენ მიმართული უშუალო გზა ყოველთვის მოჭრილია. „ენა ყოველთვის არა მხოლოდ გადმოსაცემის გადმომცემი საშუალებაა, არამედ ამავდროულად სიმბოლოა გადმოუცემელისა”. მიუხედავად ამისა რჩება ცოდვისშემთხვევა, რადგან სიტყვას არ ძალუძს იყოს მაგია. ენა აღარ არის უკვე მედიუმი, რომელიშიც საგნის სულიერი არსი გადმოიცემა, არამედ უფრო მეტად ინტერპრეტაცია, აღწერა, მიახლოვების ერთერთი მაუწყებელია. ინტერპრეტაცია არ ნიშნავს საბოლოოს და ერთის მეშვეობით სხვასთან თანაფარდობას.
როცა ბორხესი, მის ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ ნაწარმოებში, ბაბილონის ბიბლიოთეკა, უნივერსუმს ექვსკუთხა ფიჭის უსასრულო რიცხვიდან შექმნილ ბიბლიოთეკის სახით აღწერს, იყენებს აბსოლიტურ, ღვთიური ენის კაბალისტურ იდეას, რომელიც უამრავ ფრაგმენტშია ნაჩვენები. გეორგ შტაინერი ადასტურებს, რომ ბაბილონის ბიბლიოთეკის 1941 წლის მოდელი „კაბალას მიხედვით და სამყაროს გნოსტური და ვარდისჯვრისეული წარმოდგენებიისგან, როგორც ერთადერთ უწმინდეს წიგნიდან წარმოიშვა. უნივერსუმი (ასევე ბიბლიოთეკას უწოდებენ) ექვსკუთხა გალერიის განუსაზღვრელ, შეძლებისდაგვარად უსასრულო რაოდენობისგან შედგება.” კაბალისტური სეფიროტი ასევე დიდი ექვსკუთხედის ფომისაა, რომელშიც თითოეული სეფიროტი, – ეს არის უხილავი ღმერთის ათი პიროვნული ასპექტი – როგორც ენ-სოფის (უსასრულობის) ემანანაცია, მატერიალურ სამყაროდან დაწყებული ტრანსცენდენტულ ალფათი დამთავრებული, უდიდეს მნიშვნელობას იძენს. სეფიროტი, ბორხესის ბიბლიოთეკის გალერიის მსგავსად, ერთმანეთზე ერთიმეორის მიყოლებითაა დაკავშირებული და მოიცავს მთლიან უნივერსუმს. ბაბილონის ბიბლიოთეკაში, ბორხესი აღნიშნავს: „არსებობს უიშვიათესი წიგნები, ერთმანეთისგან განსხვავებულნი და ასევე მსგავსი ელემენტებითაც: სივრცე, წერტილი, მძიმე, ალფაბეტის ოცდაორი ასო. […] არავის ძალუძს მარცვლის წარმოთქმა, რომელიც სრული სიფაქიზით და ძრწოლვით არ წარმოითქმება და რომელიც ამ ენაში ღმერთის უდიდეს სახელს არ ნიშნავს.“ ბაბილონის უსასრულო ბიბლიოთეკის წიგნები დაფუძნებულია კაბალას ღვთიურ სიტყვაზე, ვალთერ ბენიამინის ადამის ენაზე. ბაბილონის ბიბლიოთეკაში სუფევს საშინელი კაკაფონია „უდიდეს ბიბლიოთეკაში ორი წიგნიც კი არ მოიპოვება ერთმანეთის იდენტური.” ისინი შეიცავს 22 ასოს ყოველგვარ შესაძლებელ კომბინაციას და ყველა კომენტარს და კომენტარის კომენტარს და ა. შ”. დანაწევრებული, უაზროდ ქცეული უნივერსუმი არის ისევ და ისევ უსასრულო, მან მხოლოდ თავისი შინაგანი ლოგიკა, ერთსულოვნება და სიმტკიცე დაკარგა. ბიბლიოთეკა სრუილად დაკეტილი უნივერსუმია, მის იქით არაფერია. „ბიბლიოთეკა არის უსაზღვრო და პერიოდული“ და მკითხველი, რომელიც მასში გასასვლელს ეძებს, აღმოჩნდება მის პერიოდულ უკაანდაბრუნებაში. არ არსებობს გარეთ და ამიტომ არ არსებობს ჰორიზონტიც. ტექსტი მთავრდება შემდეგი წინადადებით: „ჩემი მარტოსულობა მოსაწონია ამ მომხიბვლელ იმედში”. ალფა (ან ენ- სოფ) ამით ჯერ კიდევ უსასრუოლოა და მთელი უნივერსუმის მომცველი, მაგრამ ამავდროულად ტრანსადენტული. ბორხესი, მართალია, სხვა გზით და არა ლოგიკის კუთხით, ვინტგენშტაინთან და რილკესთან ერთად სამყაროს შინაგან სივრცის საკითხს ეხება.
გეორგ შტაინერი დაკარგულ ადამურ უნივერსალურ ენის საკითხს კიდევ უფრო უღრმავდება და ის ბაბილონის გოდოდლის ენათააღრევის შედეგად ენის უზუსტობას, გაურკვევლობას, სიცრუის გარდაუვალობას ასახელებს. „ყოველთვის არ შეგვიძლია ყველაფერი გაამოვთქვთ რისი გამოთქმის სურვილიც გვაქვს. არ შეგვიძლია ანალიზი ან ვერბალური აღწერილობა ორაზროვნების გაურკვევლობისგან ან არასრული და პირადი ღირებულებებისგან გავათავისუფლოთ, რომელიც საბოლოოდ გამოუხატავია. ამ ზედსართავ სახელში „გამოუთქმელი” გაურკვევლად მერყეობს ამოუხსნელი ღრღნის შინაგანი ხმა, […]. ჩვენ საკუთარ გამოთქმებშიც კი თავს შინ არ ვგრძნობთ.” ეს წინადადება ექოსავით ეხმაურება რილკეს სიტყვებს: „რომ ჩვენ არ ვართ სახლში/ამ სამყაროში”. ეს შესაძლებელია მოლოდინისთვის, ენის მეშვეობით აბსოლიტური შეცნობის მოპოვება, ფატალურიც არის, მაგრამ ამასთანავე ემსახურება პოეზიის გათავისუფლებას ენის ფუნქციონალობისგან მეტაფორების, სომბოლოს, შიფრის არაპირდაპირი საშუალებით და გამოუთქმელობას, შეცნობის ზღვარზე წარუმატებლობას თავისთავზე იღებს. რაც უმეტესად სათქმელს დიდი ძალისხმევით გამოხატავს, არის ის რაც ენის შესაძლებლობას სცილდება წერს გეორგ არტურ გოლდშმიტი კაფკა-წიგნში: „ცდილობენ მხოლოდ ის გამოთქვან, რომლითვისაც ენაში სიტყვები არ მოიპოვება, აქ იწყება, ეს საყოველთაოდ ცნობილია, ლიტერატურა.”
პოეზიაში სიტყვა არასდროსაა მარტოოდენ კომუნიკაცის საშუალება, ეს არის, შეასძლოა არასაკმარისი, ინსტრუმენტი, რომლითაც ცხოვრებაში და კაცობრიობის არსებობაში აზრის შეცნობას ვეძებთ. ამასთანავე უამრავი მცდელობა, რაზეც ფიქრი და ენა ვერ წვდება, არ ნიშნავს, რომ მიუწვდომლობისგან შეცნობა შეუძლებელი იყოს. ვალტერ ბენიამინი და გერშომ შოლემი საუბრობენ ღმერთის შესახებ როცა ისინი მისტერიუმს გულისხმობენ, რომელიც ადამიანური წარმოდგენის შესაძლებლობას სცილდება. საუკუნეების განმავლობაში ღმერთის არსებობაზე წარმოდგენას მიღმიერში მოვისაზრებდით. იქ, სადაც სამყარო მთავრდება, ჰორიზონტის მიღმა, იწყება რაღაც სრუილად ახალი. ბორხესი ტრანსცენდენცის ტერმინოლოგიას თავდაყირა აყენებს და ქმნის უსასრულო, გასასვლელის და ჰორიზონტის გარეშე არსებულ უნივერსუმს. ტაბუს მიმართ ბოლო დროის წინგადადგმულმა ნაბიჯმა რელიგიური ტერმინებისადმი მოწიწებისგან განგვათავისუფლა, როგორც ეს 19-ე საუკუნეში ასევე სექსუალურ საკითხს შეეხო. ჩვენ ვაძლევთ უკვე თავს უფლებას ტრანსცენდენცის, რაღაც სრუილად უცხოს, გამოუთქმელის შესახებ თავისუფლად, და არა, როგორც ჰაინრიხ ბიოლი: „იმ უმაღლესი არსების, რომელსაც თაყვანსვცემთ”, ვისაუბროთ. სწრაფვა მიუწვდომლისკენ და მასთან მიახლოვების მცდელობა არსებობს ისევ როგორც წინათ. გეორგ შტაინერი წერს ღვთაებრივთან დიალოგი „თხოვნაზე პასუხგაუცემელ მონოლოგში გარდავქმენიო. ის აღარ არის სიტყვის გამოძახილი ან მიმღები.” ამ დროს მონოლოგი არაფერს ამბობს. სიცოცხლესა და სიკვდილზე დაფიქრების მცდელობები არა მარტო უშედეგო, არამედ საკმაოდ ძველი და მრავალგზის გამოვლილია. ღმერთი მკვდარია თუ მხოლოდ ლეგენდა ღვთისმოშიშთათვის, ან როგორც სამუელ ბეკეტი „თამაშის დასასრულში“ ჰამმს ათქმევინებს: „The bastard. He doesn´t exsist”. ადამიანის პრობლემა და პარადოქსი იმაში მდგომარეობს, რომ მისთვის განუყოფელია დანახვის და შეცნობის სურვილი, რომელსაც ვერასდროს დაამტკიცებს ან ბოლომდე გაიგებს, და თუ არა შესაცნობის ჰორიზონტთან, მაშინ სამყაროს შინაგან სივრცეში.


ნინო მელქაძე                
ვენა, აპრილი. 2019  





¹ რაინერ მარია რილკე: თხზულებანი. ტომი II. გვ. 183. მთარგმნელი: თამაზ ბაძაღუა
² რაინერ მარია რილკე: თხზულებანი. ტომი I. გვ. 81 მთარგმნელი ვახუშტი კოტეტიშვილი.
³ რაინერ მარია რილკე: თხზულებანი. ტომი II. გვ. 85 მთარგმნელი ვახუშტი კოტეტიშვილი
4 რაინერ მარია რილკე: თხზულებანი. ტომი II გვ. 86. მთარგმნელი: ვახუშტი კოტეტიშვილი
5 რაინერ მარია რილკე: თხზულებანი. ტომი II გვ.87. მთარგმნელი: ვახუშტი კოტეტიშვილი.
6 რაინერ მარია რილკე: თხზულებანი. ტომი II გვ.89. მთარგმნელი: ვახუშტი კოტეტიშვილი.
7რაინერ მარია რილკე:  თხზულებანი. ტომი II გვ.91. მთარგმნელი: ვახუშტი კოტეტიშვილი.
8რაინერ მარია რილკე:  თხზულებანი. ტომი II გვ.109. მთარგმნელი: ვახუშტი კოტეტიშვილი.
9 რაინერ მარია რილკე: თხზულებანი. ტომი II. გვ.111 – 112. მთარგმნელი: ვახუშტი კოტეტიშვილი
10 რაინერ მარია რილკე: თხზულებანი. ტომი II. გვ.120. მთარგმნელი: ვახუშტი კოტეტიშვილი
¹¹ რაინერ მარია რილკე: თხზულებანი. ტომი II გვ.126. მთარგმნელი: ვახუშტი კოტეტიშვილი
скачать dle 12.1 ზემოთ