ინგა ჟღენტი - ოთარ ჯირკვალიშვილის ,,ბეკეტი“ - პოსტმოდერნისტული კრიზისის ქაოსის დაძლევის შესაძლებლობა?

    თავად ავტორი ოთარ ჯირკვალიშვილი მოთხრობას  ,,ბეკეტი“ასოციაციურ, ასოციალურ რომანს უწოდებს. სათაურიდან გამომდინარე, მკითხველს აქვს ლოგიკური და, შესაბამისად, გამართლებული და დეტერმინირებული მოლოდინი, რომ მოთხრობა ასოციაციურად  ირლანდიელი მწერლის  და დრამატურგის - სემუელ ბეკეტის შემოქმედებას უკავშირდება.  
   სემუელ ბეკეტის ბიოგრაფი ჯეიმს ნოულსონი აღნიშნავს, რომ ბეკეტის შემოქმედებით ხედვაში, რომელსაც ირლანდიელი დრამატურგი ,,შემოქმედებით ესთეტიკას“ (creative aesthetics) უწოდებს, ადამიანი გაუცხოებულ, განდევნილ და დამარცხებულ არსებადაა წარმოდგენილი, რომელსაც სამყაროში  თვითრეალიზაციის შესაძლებლობა არ აქვს: ,,ბეკეტის შემოქმედებაში აქცენტირებულია სიღარიბე, მარცხი, გაქცევა და დანაკარგი, რაც, ბეკეტის აზრით, მუდმივად თან სდევს  ადამიანს,  რომელიც შემეცნებისთვის საჭირო ცოდნისა და უნარის გარეშე იბადება“  (“Becket’s work focuses on poverty, failure, exile and loss as he put it on man as “non-knowner” and as a “non-can-er.”[1]).  ეს დისკურსი ეგზისტენციალისტურ ფილოსოფიაში წამოჭრილი ადამიანის არსებობის ლოგიკურ საზრისში დაეჭვების, უკიდურეს შემთხვევაში კი, სამყაროს არალოგიკურობის რეპრეზენტაციაა ლიტერატურაში, განსაკუთრებული სიმწვავით კი აბსურდის  დრამაში. თავის მხრივ, ეგზისტენციალიზმი, როგორც ფილოსოფია, რაციონალური შემეცნების შეუძლებლობის აღიარებით და აბსურდის, გაურკვევლობის და გაუცხოების ეგზისტენციის ბუნებრივ მდგომარეობად დასახელებით, მისი წინამორბედი რაციონალური ფილოსოფიური კონტექსტების უარყოფა და გადააზრებაა. აღნიშნულ მოთხრობას ბეკეტის შემოქმედებით ხედვასთან აკავშირებს სწორედ პროტაგონისტის  ეგზისტენციალური დაკარგულობა, დაბნეულობა,  ლოგიკურსა და არალოგიკურს, სიცოცხლესა და სიკვდილს, წარსულს, აწმყოსა და მომავალს, მატერიალურ, ხილულ და მატერიალურის მიღმა,  ტრანსცენდენტალურ სივრცეში არსებულ  გაურკვევლობაში მოძრაობა, ამავე დროს, უმოძრაობაც. ყოველი ზემოთ ჩამოთვლილი შტრიხი ბეკეტის დრამის და, ზოგადად,  აბსურდის დრამის ლიტერატურის კონცეპტუალურ-შინაარსობრივი და ფორმალურ-სტრუქტურული კონსტრუქტორია. უნდა ითქვას, რომ ეს შინაარსობრივ-კონცეპტუალური პლასტები ასევე განუყოფელი და ორგანული ნაწილია ჯირკვალიშვილის მოთხრობის.
         
                        ტექსტის კონსტრუქცია, როგორც მწერლის  სტილი

  ოთარ ჯირკვალიშვილის შემოქმედებას დამოუკიდებელი და თვითმყოფადი სტილი გამოარჩევს, რაც, უპირველესად,  ნაწარმოების კონვენციურ სიუჟეტურ ქარგაზე აგების პრინციპის უგულვებელყოფა/უარყოფაში გამოიხატება. ეს ავტორის  არჩევანია,მაგრამ, როგორც გიორგი ხარაბეგაშვილი აღნიშნავს, მწერლისთვის ,,სისტემის წინააღმდეგ ამბოხი თვითმიზანი არ არის. მისეული კრიტიკა კონსტრუქციულია და არა დესტრუქციული. ქაოსი მას შემოქმედებითი ენერგიების გამოსათავისუფლებლად სჭირდება და ისეთ კრედოს ადგენს, რომელიც ინდივიდს სამყაროს შესაქმის პარადიგმაში აყენებს.“[2] ლიტერატორი და კრიტიკოსი გიგი თევზაძე კი მიიჩნევს, რომ ოთარ ჯირკვალიშვილის, როგორც მწერლის, მთავარი ღირსება არის ავტორის  მცდელობა, გაექცეს პირადი გამოცდილების გადმოცემას, ხოლო მისი მოთხრობები ფილოსოფიის და ლიტერატურის ზღვარზეა: ,,ძირითადად, რაც გამოარჩევს ოთარის წიგნს, არის ის, რომ, ის ცდილობს წეროს ისეთ თემებზე, რომელიც არის მკითხველისათვის უცნობი და საინტერესო. ეს ერთი. მეორე - ის არის საინტერესო ამ ავტორში, რომ ის არის ძალიან განათლებული, ანუ ძალიან ბევრი რამ იცის, ამას გადმოსცემს. ... ეს მოთხრობები არის ფილოსოფიის და ლიტერატურის ზღვარზე. ხანდახან გადავარდება ხოლმე ფილოსოფიაში, მერე ისევ ბრუნდება ლიტერატურაში.“[3] ჯირკვალიშვილის გამორჩეულ სტილზე ასევე საუბრობს პოეტი და ლიტერატურის კრიტიკოსი პაატა შამუგია. ის  აღნიშნავს, რომ  ,,ოთარ ჯირკვალიშვილის ტექსტები არ არის არც ე.წ. ინტელექტუალური პროზა, არც ფილოსოფიური, არც ცნობიერების ნაკადი… ის აწარმოებს დიალოგს (მართალია, კონფლიქტურ დიალოგს) ამ ყველაფერთან, მაგრამ თავად არ შეერევა მას. კრებულ „ლაზარეში“ ის ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ნარატივი (და ხშირად, ამ ნარატივის პაროდია) გრძელდება, რომელიც დაიწყო წინა „კანფეტში“ და რომლითაც დაიწყო ჯირკვალიშვილი, როგორც მწერალი”[4].   ,,ბეკეტის“ ტექსტიც,  შინაარსობრივი პოსტულატების  თვალსაზრისით, ლიტერატურის და ფილოსოფიის ზღვარზე მოძრაობს, მაგრამ არ სცილდება  ლიტერატურას-  ფილოსოფიური ცნებების ჭეშმარიტების  პაროდირება და მათში ინტელექტუალური ირონიით ეჭვის შეტანა მთლიანობაში სიუჟეტის ნაწილია. მიუხედავად იმისა, რომ მოთხრობის ტექსტი დატვირთულია  რელიგიური, ლიტერატურული, ფილოსოფიური კონცეპტებითა და ალუზიებით, ის მაინც რჩება ლოგიკურ-ქრონოლოგიურად შეკრულ  მთელად, სადაც არც ერთი დეტალი არ არის ზედმეტი- პროტაგონისტის მოქმედება მის ცნობიერების ნაკადთანაა გადაჯაჭვული, ამ მთლიანობის უმნიშვნელოვანეს კონცეპტუალურ-სტუქტურულ შტრიხს კი სიმბოლოები და ასევე ფილოსოფიურ ცნებებსა და კონტექსტებში გადართვები შეადგენს. ტექსტის ეს კონსტრუქცია მწერლის სტილია, რომელიც პერსონაჟთან ერთად მკითხველს ყოფიერებისა და ტრანსცენდენტალურის რეალურ და არარეალურ სივრცეებში ამოგზაურებს.    ამავდროულად, ტექსტის  კონტექსტუალური ქსოვილის უმთავრესი ნაწილია ის კონკტრეტულ-აბსტრაქტული  სიმბოლოები და ფილოსოფიურ-რელიგიური ალუზიები, რაც მოთხრობის შინაარსობრივ სტრუქტურას ქმნის, რომელთაგან სახლი, შეიძლება ითქვას, რომ ცენტრალური სიმბოლოა. სახლის დატოვება გაუცხოებას გულისხმობს. აბსურდის დრამაში კი გაუცხოება ნიშნავს ადამიანის სამყაროში გაურკვევლობას, მეტაფიზიკური საზრისისიდან მოწყვეტას და ეგზისტენციალურ დაკარგულობა/დაბნეულობას. მოთხრობის პროტაგონისტი გამოდის სახლიდან და მიიკვლევს გზას, თან ამბობს, რომ ირჩევს თამაშს  (შექსპირი - ,,მთელი სამყარო სცენაა.“)  სახლიდან გამოსვლა კომფორტის ზონიდან გამოსვლაა, ანუ, როგორც აბსურდის დრამის და ფრანგული ავანგარდისტული თეატრის წარმომადგენელი ეჟენ იონესკო ამბობს, ტრანსცენდენტალური ფესვებიდან მოწყვეტა:
             ,,აბსურდი არის, ის, რაც მიზანს მოკლებულია. რადგან ადამიანი მოწყეტილია თავის რელიგიურ, მეტეფიზიკურ და ტრანსცენდენტალურ ფესვებს, ის უკვე დაკარგული და გზააბნეულია” (“Absurd is that which devoid of purpose … Cut off from his religious, metaphysical, and transcendental roots, man is lost; all his actions become senseless, absurd, useless.”) [5]  მოთხრობაში სახლიდან გაქცევა გაუცხოების გამოვლინებაა - სამყაროში საკუთარი თავის, მე-ს ძიების და ამ ძიების პროცესში ჰაიდეგერის  ფილოსოფიის ე.წ.   „gewortfehnheit“-ის, ანუ, ,,გადაგდებულობის” ვიზუალიზაცია -  ადამიანმა არ იცის საიდან მოვიდა და სად წავიდეს. პროტაგონისტი თანდათან შორდება სახლს და ამბობს:  ,,აი, მოვდივარ მე, უხილავი ადამიანი“; ,,აი, მოვდივარ მე, იდუმალი ადამიანი.“   ვფიქრობ, ამ მოთხრობის პერსონაჟი სემუელ ბეკეტის გათანამედროვებული, ჩვენი დროის, პოსტმოდერნისტული ეპოქის ადამიანია, უფრო სწორად,  ბეკეტის აბსურდის დრამის პერსონაჟის მდგომარეობაგადალახული ,,მე“ (the self), რომელსაც აბსოლუტური გაუცხოებისა და საკუთარი თავის უარყოფის კონდიცია უკვე გამოვლილი, გაანალიზებული  და უარყოფილიც კი  აქვს და ცდილობს, ისევ დაუბრუნდეს არსებობის საზრისის ძიების ლოგიკურ ხაზს. ძიების ამ პროცესში ის ხვდება დაბრმავებულ მეზობელს  (რომელსაც პავლე ჰქვია და გველისთავიანი ჯოხი უჭირავს - ბიბლიური ალუზიის გადააზრებული რეცეფცია - ქრისტეს მოციქულ პავლეს თვალი აეხილა, ოთარ ჯირკვალიშვილის მოთხრობაში კი პავლე  ბრმაა), რომელიც ისევეა სიკვდილ-სიცოცხლის საზღვარზე გახიდული, როგორც თავად პროტაგონისტი. შემდეგ ის მიდის გარდაცვლილი შეყვარებულის საფლავთან, ,,რომლის ძვლები არაერთხელ გაუთბია“.  საფლავებს შორის ნახავს პავლეს საფლავსაც, რომლის ქვას მხოლოდ დაბადების წელი აწერია. ეს სიმბოლური კონტექსტირებაა იმისა, რომ  მოთხრობის ყველა პერსონაჟი არის ერთი და იგივე ადამიანი (ან ერთი ადამიანი ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე), ე.წ. საყოველთაო ადამიანი  (Everyman), რომელიც, რელეიგიურ-ფილოსოფური კოლექტიური არქეტიპების გავლით/გადააზრებით ცდილობს, გზა გაიკვლიოს სამყაროში და აბსურდულობიდან დაბრუნდეს ლოგიკურ-რაციონალურ საწყისებთან-სიბნელიდან - სინათლესთან (პროტაგონისტს გზას მუდმივად უნათებს  სინათლის ბურთულა, რომელიც თანდათან პატარავდება), სიძულვილიდან - სიყვარულთან. ტექსტის რამდენიმე პროტაგონისტის ერთ  მე-ში გაერთიანება, ვფიქრობ,  ადამიანის, როგორც სამყაროს მიკრომოდელის, განზოგადებაა, ერთ სხეულსა და სულში განსხეულება, რაც ადამიანის ეგზისტენციისადმი მიმართებების მოძველებული, ფუნქციადაკარგული ძიებებისა და ახალი ძიების შესაძლებლობის ჩვენების შინაარსობრივ-კონტექსტუალური და, ამავდროულად, ფორმალურ-კონსტრუქციული საშუალებაა. მოთხრობის  პროტაგონისტი სასაფლაოდან უკან დაბრუნებისას ესტუმრება სახლს, რომელიც განათებულია შობის სანთლებით, მაგრამ შობის რეალურობაც მისტიკურ-ილუზიურ ბურუსშია გახვეული, რითაც ავტორი მიანიშნებს, რომ რაციონალურ-ლოგიკურ და ღირებულებით საყრდენებს მოწყვეტილი ადამიანის ცნობიერებისთვის (პოსტმოდერნისტული ეპოქის ადამიანის გამოწვევები) შობის (განახლება, გასხივოსნება) შესაძლებლობა ისეთივე შეუძლებელი, მიუწვდომელი და არალოგიკურია, როგორც თავად დრო და არსებობა. მოთხრობის ბოლოს პერსონაჟი წყვდიადში/გვირაბში შედის, რომელსაც სიმბოლური სახელწოდება აქვს-  ,,ჯვრისყანა“. გვირაბის ბოლოს მას მოსე (მო) ელოდება ველოსიპედით (ბეკეტის მოლოიც ველოსიპედით ეძებდა დედას).  მოთხრობის ფინალში ქვეცნობიერისა და ცნობიერის მიჯნაზე მოტივტივე პერსონაჟის აზროვნება/ცნობიერება, თითქოს, ნახტომისებურად, უეცრად უბრუნდება თავის აწმყოს, რომელიც ტრაგიკულთან ერთად აბსურდულიცაა- მან დაკარგა შეყვარებული. მისი ნომრის დავიწყებაში კი პროტაგონისტს ახლა შეყვარებულის ქმარი ეხმარება.., - რა შეიძლება იყოს ცხოვრებაში ამაზე დიდი ტრაგედია და კომედია?! ამით ავტორიკიდევ ერთხელ გვაყენებს სამყაროს სასაცილო და გარდაუვალი ტრაგიკომიკურობის გააზრების აუცილებლობის პირისპირ. 
     
               პოსტმოდერნისტული კრიზისის ქაოსი 
  მოთხრობაში გადმოცემულია პოსტმოდერნისტული ეგზისტენციის კრიზისის გააზრებით გამოწვეული ადამიანის ცნობიერების ქაოტურობა, დაბნეულობა, რაც რეალობის აღქმის შეუძლებლობისა და ეგზისტენციური დაკარგულობის მიზეზი ხდება. ამ მოცემულობას ტექსტში რამდენიმე ძირითადი შინაარსობრივი კონტექსტი გამოხატავს: სიკვდილ-სიცოცხლეს შორის წაშლილი ზღვარი და რეალურის და ირეალურის აღრევა. როდესაც გველისთავიან ჯოხზე ჩამოყრდნობილი კაცი მთხრობელს ეკითხება ვინ ხარო, ის ასე პასუხობს: ,,რა გაინტერესებს? რა და, ახლა მე ცოცხალი ვარ? რა ვუპასუხო? ალბათ შეკითხვა უნდა დავუბრუნო, სხვა გზა არ არის. და რატომ ფიქრობ, რომ ახლა შენ შეიძლება ცოცხალი არა ხარ? უკვე 39 წელია ბრმა ვარ და ახლა მე შენ გხედავ, გესმის, გხედავ! გავიქცე?!“  იგივე მეზობლის/მეგობრის საფლავზე მყოფი მთხრობელი საფლავის ქვაზე მხოლოდ დაბადების წელს ხედავს და უფრო მეტად შეაქვს ეჭვი სიკვდილ-სიცოცხლის გაუმიჯნაობაში: ,,მიცვალებულს მუქი მზის სათვალე უკეთია… კი, ის არის, ის ბრმა, ჩემი მეგობარი, წეღან რომ მეკითხებოდა ცოცხალი ვარო, ქვას მხოლოდ დაბადების წელი აწერია, გარდაცვალების არა. მკვდარია ვითომ? წარმოდგენა არა მაქვს.“ თავად ბრმა მეგობარმაც არ იცის ცოცხალია თუ მკვდარი: ,,მაშინ ზღაპარი იყო, თუმცა მაშინ არ მოვმკვდარვარ, ახლა ცოცხალი ვარ თუ მკვდარი საერთოდ ვერ ვხვდები. რა ფერები იყო მაშინ, ბევრი, ბევრი, მუქი, ლამაზი, ეს კი ძალიან მკრთალი, უღიმღამო ფერებია, შენც ფერდაკარგული მეჩვენებიო.“  მოთხრობაში სიკვდილისა და სიცოცხლის ატმოსფეროც ერთმანეთთანაა გადაჯაჭვული, რითაც ავტორი ამ ორი განზომილების   მარადიულ ერთიანობას და განუყოფლობას გვიჩვენებს: ,,რაღაც ძალიან ხელოვნური მეჩვენება აქ სიკვდილის ატმოსფერო. თოვლში ამოსული ყვავილები თავისას ცდილობენ (ეს ბუნებაა), საფლავის ქვები თავისას (ეს მეცნიერებაა), ორივე კი მიგვანიშნებს, რომ აქ სიკვდილია. ამ მინიშნებას რაღაცნაირი მტკიცებითი ფორმა აქვს. არადა, სიკვდილი ყველაზე ნაკლებად არის აქ.  მეტისმეტად ხელოვნური სივრცეა. სიკვდილს ასეთ უტრირებულ, მდაბიო სივრცეში არაფერი ესაქმება. უფრო დახვეწილი, სადა აქსესუარები უყვარს. ამ საკითხში აშკარად ევროპაცენტრისტი ვარ. არ მომწონს სიკვდილი გაგებული აღმოსავლურად, დასავლური მირჩევნია.“  მიუხედავად უკიდურესი დაბნეულობისა და გაუცხოებისა, საინტერესოა, რომ მთხრობელი (პროტაგონისტი) პროტესტს უცხადებს ამ მოცემულობას, არ აღიარებს სიკვდილს, როგორც დასასრულს. მას სურს, როგორმე თავი დააღწიოს ამ გაუგებრობას და დაბრუნდეს სახლში (გაუცხოების დაძლევის ინტენცია):  ,,არ შემიძლია მისტიკა, მეტაფიზიკა და საერთოდ, საერთოდ არაფერ შუაშია ეს ორი რამ ამ ყველაფერთან. დიახ, წამოვედი. სახლიდან გამოვედი და ვგრძნობ, ისევ სახლში მივდივარ. რა გზას დავადგე, როგორ არ წავიდე სახლში?!“
      
             სიმბოლოები - კონკრეტული და აბსტრაქტული სიმბოლოების დიქოტომია

   მოთხრობის შინაარსობრივ-სქემატური კონსტრუქციის ერთ-ერთი მთავარი ნაწილია კონკრეტული და აბსტრაქტული სიმბოლოების დიქოტომიური კონცეპტუალიზაცია, რაც ასევე არის სემუელ ბეკეტის პიესების შინაარსობრივ-კონსტრუქციული პლატფორმის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი. სიმბოლოების დიქოტომია კონტრასტის გაამოკვეთას და, ამავდროულად, რეალიებს შორის ზღვრის წაშლას ემსახურება. კონკრეტული და აბსტრაქტული სიმბოლოების კონცეპტუალიზაციის თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია შემდეგი სიმბოლოები: სიკვდილი/სიბნელე/სიბრმავე - საფლავი, რაც სინათლის ბურთულასთან, იგივე სიცოცხლესთან (სიცოცხლე-სინათლე/სინათლის ბურთულა) კონტრასტირდება, ხოლო სიკვდილთან ასოცირებული სიბნელე  და გაურკვევლობა - თეთრ თოვლთან და თოვლში ამოსულ ყვავილებთან (სიცოცხლე/განახლება). 
     აღსანიშნავია, რომ ავტორი  აბსტრაქტულ და კონკრეტულ სიმბოლოებთან ერთად მოთხრობის სტრუქტურულ-შინაარსობრივ ქარგას ლოგიკურად უკავშირებს რელიგიურ და ფილოსოფიურ დისკურსებს, როგორც ცნობიერების დომინანტ არქეტიპებს, მაგ.: პროტაგონისტი სახლიდან გამოსვლისას ამბობს: ,,ახლა მე სახლიდან გამოვედი და მსურს! რა მსურს? რა და მსურს ისეთი სურვილი დამებადოს, რომ ჩემი სახლიდან დაიწყოს კაცობრიობის თანამედროვე ისტორია.“ ჩემი აზრით, აქ მთხრობელი, ცნობიერად თუ ქვეცნობიერად, შოპენჰაუერის ფილოსოფიის ერთ-ერთ მთავარ სისტემას ეხმიანება - ნებას, როგორც არსებობის, ადამიანის ეგზისტენციის წარმმართველ ძალას. პერსონაჟი ასევე საუბრობს სიზმრებზე - ,,სიზმრები რომ არა, სურვლები გაგვგუდავდა.“ ნიცშეს მიხედვით, სიზმრები სწორედ რომ აუხდენელი სურვილების ქვეცნობიერი რეალიზაციის მოდელია. 
    და მაინც, ვინ არის ,,ბეკეტის“ პროტაგონისტი? ვინ ყვება ამბავს? ჩემი აზრით, ის პოსტმოდერნისტული სამყაროს ადამიანია, რომელმაც ბევრი კრიზისი გამოირა, ბეკეტის (აბსურდის დრამის) პერსონაჟების აბსურდული მდგომარეობაც,  ასე თუ ისე, დაძლია, მაგრამ უფრო მეტ გაუგებრობასა და ქაოსში აღმოჩნდა. ის დროისა და რეალობისგან სრულიად გაუცხოებულია - არც წარსული  ახსოვს დამომავლის ჭვრეტის უნარსაც მოკლებულია, ისევე, როგორც ბეკეტის აბსურდის დრამის პერსონაჟები: ,,აბსოლუტურად გამორიცხულია „იყო“ და „იქნება“, მხოლოდ „არის“, მორჩა და გათავდა. ჰო, კიდევ ერთი სიტყვა, ღმერთო გამახსენე… არა, ვერაფრით გავიხსენებ, მგონი, ის საერთოდ აღარ არის. გაუჩინარდა.“  მას  უნდა, რომ გაექცეს და თავი დააღწიოს რეალობას, დაბრუნდეს ,,შინ“,  მაგრამ თომას ვულფის ჯორჯ ვებერივით იმასაც აცნობიერებს, რომ ძიების სურვილის მიუხედავად, შინ ვერასდროს დაბრუნდება, რადგან  შინ არსადაა - ის უბრალოდ არ არსებობს.  
  და ბოლოს, მინდა ვთქვა, რომ ოთარ ჯირკვალიშვილის ,,ბეკეტი“  არის  მოთხრობა, რომელშიც ერთ სივრცეში სწორი ოსტატობით და ნიჭიერებითაა გაერთიანებული ფილოსოფიურ-რელიგიური დისკურსები, პოსტულატები, სიმბოლოები, არქეტიპები, რითაც ავტორი პოსტმოდერნისტული ეპოქის ქაოტურობის გადალახვის და დაძლევის შესაძლებლობას წარმოგვიდგენს.
          დამოწმებანი
1.თევზაძე გიგი, ოთარ ჯირკვალიშვილი ფილოსოფიის და ლიტერატურის ზღვარზე- https://www.radiotavisupleba.ge/a/biblioteka/28375587.html?fbclid=IwAR19Su1kB2b9x_ofcAOPDIUvvmQlvQaZlnzdqHZX2xjKcgY6t3_DtBGk63g 
2. შამუგია პაატა, (პოეტი, “საბას” ორგზის ლაურეატი საკუთარ არჩევანს გვიზიარებს)- https://batumelebi.netgazeti.ge/news/63498/?fbclid=IwAR1bgvxedZ6YQT32U0wvYolDJRVQeQRfE3fLrATcfmWhgwpLJTR8GLPsHRQ#sthash.DA3EC3XN.dpbs 
3. ხარაბეგაშვილი გიორგი, ოთარ ჯირკვალიშვილის ,,კანფეტი“, ანუ დიალექტიკური აზროვნება ყოფიერებაზე-  https://demo.ge/index.php?do=full&id=1629&fbclid=IwAR1ht9Vn4ngovdxfvZCQKo6lJ7AuZbONgsYOsZdG-3G_gzuJB04iNbNrFUo
4. ჯირკვალიშვილი ოთარ ,,ბეკეტი“ , არილი, საზოგადოებრივ-ლიტერატურული ჟურნალი,12.19.2016-  http://arilimag.ge/%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0-%E1%83%AF%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%99/- 
5. Esslin Martin, Theatre of the Absurd, published by Vintage, 2004
6. Knowlson J,Damned to Fame: The Life of Samuel Becckett, New  York, Grove Press, 1996 (pp.352/353)

1. [1] Knowlson 1996: Knowlson J, Damned to Fame: The Life of Samuel Beckett.New York, Grove Press, 1996 (pp.352/353)

[2] ხარაბეგაშვილი გიორგი, ოთარ ჯირკვალიშვილის ,,კანფეტი“, ანუ დიალექტიკური აზროვნება ყოფიერებაზე-https://demo.ge/index.php?do=full&id=1629&fbclid=IwAR1ht9Vn4ngovdxfvZCQKo6lJ7AuZbONgsYOsZdG-3G_gzuJB04iNbNrFUo
[3] გიგი თევზაძე, ოთარ ჯირკვალიშვილი ფილოსოფიის და ლიტერატურის ზღვარზე-https://www.radiotavisupleba.ge/a/biblioteka/28375587.html?fbclid=IwAR19Su1kB2b9x_ofcAOPDIUvvmQlvQaZlnzdqHZX2xjKcgY6t3_DtBGk63g
[4] შამუგია პაატა, პოეტი, “საბას” ორგზის ლაურეატი საკუთარ არჩევანს გვიზიარებს-https://batumelebi.netgazeti.ge/news/63498/?fbclid=IwAR1bgvxedZ6YQT32U0wvYolDJRVQeQRfE3fLrATcfmWhgwpLJTR8GLPsHRQ#sthash.DA3EC3XN.dpbs
[5]Esslin Martin, Theatre of the Absurd, 2004   скачать dle 12.1 ზემოთ