ჩვენს შესახებ
პოპულარული
სტატიების არქივი
გამოკითხვები
რა ტიპის სტატიებს ისურვებდით ?
ელისაბედ ჯავახიშვილი - ,,პური ჩვენი არსობისა“ (კავშირი კაცსა და ღმერთს შორის...)
ბავშვობაში, სკოლიდან დაბრუნებულს, ჩვენი უბნის შესახვევში მისულს, თუ ახლადგამომცხვარი პურის სურნელი შემომეგებებოდა, ვნატრობდი, ნეტავი ბებიაჩემი აცხობდეს თონეზე პურსა-თქო. ფეხაჩქარებული გავრბოდი, ერთი სული მქონდა, ყველაფერში მონაწილეობა თვითონ მიმეღო. ჩვენი ქუჩის კარები მისდღემში ღია იყო, იმდროიდან, როცა ჩამოაბეს. მამაჩემმა, ბებიის დიდი ხნის ხვეწნა-მუდარა როგორც იქნა დააგვირგვინა, - თითო ხელადის დალევით. ხელოსნებმა უთხრეს: ბიჯო, ძუნძულ, აეს კარები რომ არ მოირყეს, ცოტა ხანს არ შეეხოვო და ეს ცოტა ხანი მთელი ჩემი ბავშვობა გაგრძელდა, იქამდე, სანამ ბებიაც არ გარდაიცვალა და გაჭირვების წლებიც არ დაიწყო. საწყალ მამაჩემს ჯანიც აღარ ერჩოდა და ისევ ხელოსნის მოყვანა გახდა საჭირო, ჩაჟანგებული ქუჩის კარები რომ როგორმე დაეხურათ. დღეს კი, ასე ეტაპობრივად, მახსენდება ჩემს თვალწინ გავლილი, ფერადი ბავშვობის ხანა. მოდი, ისევ, ჩვენს ორღობეში მორბენალი, გაგიყოლიებთ თან, იმ ალმოდებულ თონესთან, პურის ცხობის რიტუალის თვალმისადევნებლად. მაშ ასე, თქვენთან ერთად განვაგრძობ ჩემს ბავშვობაში მოგზაურობას და თქვენც გამოგზაურებთ იქ მოსმენილისა და ნანახი ამბების გასაცნობად, ჩემმა მეხსიერებამ აქამომდე რომ შემოინახა. მაშინდელ თონეზე გამომცხვარ პურის საოცარ სურნელს კაცი კილომეტრებში გრძნობდა. მაშინ, ჯერ კიდევ, მრავლად ითესებოდა ქართული ჯიშის ხორბალი, რომელიც სუნითა და გემოთი ყველასგან გამოირჩეოდა.
იმდროინდელი დამოკიდებულება გლეხკაცისა პურთან მეტად მეტყველი და სულიერი იყო. პური და ღვინო ქართველი კაცისთვის სიწმიდესთან ასოცირდებოდა და მასთან დამოკიდებულებაც განსულიერებული და ღვთიური იყო, რა თქმა უნდა. ზუსტად ამ დამოკიდებულებაზე იყო აგებული გლეხკაცის მარნის ხვავი და ბარაქა. სინდის-ნამუსის საზომი ნიშნულიც, რასაც ჩვენ, ბავშვები, ბებია-პაპებისაგან ვსწავლობდით ყოველდღიურ არსებობაში. დღეს კი, როგორც პურის სურნელი გაილია, ისევე გაილია და გაქრა ჩვენი დამოკიდებულებაც პურთან, რომელიც, სამწუხაროდ, მხოლოდ საეკლესიო რიტუალებშიღა შემორჩა, სანახაობრივადაც და სულის საზრდოდაც. ხშირად დაინახავთ ქუჩაში უდიერად გადაყრილ პურებს, რომელსაც ადამიანები უდარდელად აბიჯებენ. ჩემს ბავშვობაში კი, ძირს დავარდნილ ლუკმას ბებია ხელში ფაქიზად იღებდა, მერე სულს უბერავდა, ეამბორებოდა როგორც სიწმინდეს და სადმე ფრთხილად, ზემოთ შემოდებდა, ჩიტების დასაპურებლად.
როცა ბავშვები ამ ფაქტს შევესწრებოდით, ასე გვარიგებდა და გვმოძღვრავდა: ,,ბები, პური სულიერია და მასაც ისევე სტკივა, როგორაც ჩვენა. ობიან პურს თუ შეჭამ, ფულს იპოვი“, -დაფიქრებული გვეუბნებოდა ღიმილით. მხოლოდ მერე მივხვდი და გავაცნობიერე, რომ ფულის სიყვარულს კი არ მასწავლიდა, არამედ სწორ დამოკიდებულებას პურთან. ობიანი პურიც რომ ხელაღებით არ გადაგვეგდო. ბებიასაც და ჩემი მშობლების თაობასაც გამოცდილი ჰქონდათ ომიანობის ჟამი და იცოდნენ, რა მწარე იყო შიმშილი. ამიტომ, ბებიას თონეზე საქმიანობასა და ფუსფუსს გულმოდგინედ ვადევნებდი თვალს და მეც დიდი ხალისით ვიღებდი მასში მონაწილეობას.
მაშ ასე, დროს ნუღარ დავკარგავთ და მოდი ისევ უკან დაგაბრუნებთ, ფიჩხჩაყრილ თონესთან, სადაც წინ მეტად საინტერესო ამბები გელოდებათ.მინდა ცხადად განგაცდევინოთ გამტკიცული დედას პურების საოცარი სუნი და სურნელი. როცა აღმოვაჩენდი, რომ ცეცხლის ალი ჩვენი სათონიდან ამოდიოდა, ჩანთამკიდებული ხტუნვა-ხტუნვით, ხალისით გავრბოდი. ყველაფრისათვის თვალი ხომ უნდა მიმედევნებინა, არაფერი რომ არ გამომრჩენოდა. გავრბოდი, რათა სკოლის ფორმა გამომეცვალა და ბებიაც გამეხარებინა... ,,აბა, ბები! რაში დაგეხმარო?!“ - ვეკითხებოდი ცნობისწადილითა და ხალისით. ,,მოხვედი შვილო, შენ კი შემოგევლოს ბებია, ჩემო თურაშაულო!.. საქმის მეტი რა არი, შვილო! მაგას კითხვა უნდა?!“ - მეტყოდა საყვედურით და პატარა ხანს მაცალე და გეტყვიო. თუ ვინიცობაა იმ დროს მივიდოდი რომ პურები უკვე გამომცხვარი იყო, ხარბიელად წამოვავლებდი პურის წვერს ხელს და უკანმოუხედავად გავრბოდი სათონის კარებისაკენ. ბებია გახურებულ თონიდან ალანძულ სახეს ამოსწევდა და კუშტად შეკრული სახით მეტყოდა: ,,გოგო, შე არდასაცილებელო, ემაგ ფუფეინკა მაინც გამოგეცვალა, ან ხელი დაგებანაო“, - წამოავლებდა პურის მოსახდელ კინჭუტს ხელს და მიღერებდა. სიცილ-კისკისით გავრბოდი და პურის წვეროს გემრიელად ვახრამუნებდი. მის გაბრაზებას აინურშიაც არ ვაგდებდი. ვიცოდი, რომ ცოტა ხანში გამომძახებდა: ,,გენაცვალოს შენი ბებო, ჩემო თურაშაულო, შენს გაზრდასა და გამრავლებას, ქოთიაანთ უბნიდან ცივი წყალი მომიტანე“... უარს როგორ შევკადრებდი ბებოს და თიხის დოქით სულ ხტუნვა-ხტუნვით გავრბოდი. ისედაც გრძელი გზა მქონდა გასავლელი და ხომ უნდა მომესწრო უკანა გზაზეც ცივი წყლით ხელში დროულად დაბრუნება. გზაზე კი თავს ასე ვიწრთობდი, მონიშნულ ადგილამდე მიწაზე არ უნდა დამედო დოქი. მხოლოდ „ბისტრა“ მიშას სადალაქომდე და ჩვენი უბნის შესახვევამდე. მივდიოდი წელში გადახრილი დოქის სიმძიმისაგან და ხელის ტკივილს არად ვაგდებდი. მთავარი იყო ბებია გამეხარებინა და ცივი წყალი დროულად მიმერთმია. იფ, იფ, რა გემრიელი წყალიოაო, ეს დალოცვილი, ამბობდა კმაყოფილი სახით ბებია და ბედნიერი ვუყურებდი, როგორ იგრილებდა ცივი წყლით ალნძულ სახეს, მოწყურებულ ბაგეს. თუ მისი დობილებიც იყვნენ დასახმარებლად გადმოსულნი, მოჭუტული თვალით გადაჰხედავდა მათ და ქირქილით ამბობდა: უკვე დაქალდა ჩვენი ლაჯუნა გოგო, სადაცაა მზითვისათვის მზადება უნდა დავიწყოთო... სირცხვილისაგან ლოყები მეწვებოდა და ისევ უკან გავრბოდი, ბებიას ოთახში. დავდგებოდი მისი შიფანერკის წინ და თვალით ვამოწმებდი, მართლა გავიზარდე თუ არა. მსხვილ, მაჯის სიმსხო ნაწნავებს, ხან წინ გადმოვიყრიდი და ხანაც უკან, მერე კი უკმაყოფილო ჩემი თავით ეზოში გავრბოდი სათონის შორიახლოს. თუ თუთის მწიფობის ჟამი იყო, ცხელი პურით ხელში თუთაზე ვძვრებოდი. არაფერი სჯობდა ცხელი პურისა და თუთის ერთად მირთმევას, მაგრამ ჯერ ვარჩევდი, რომელ თუთაზე ავსულიყავი. ნათელა მამიდას შავი თუთა სჯობდა თუ ყურაანთ გულოს თეთრი ხართუთა. როგორც კი დავნაყრდებოდი, სიმღერას ვიწყებდი და სასიმღერო კუპლეტებიც სახუმარო მქონდა შერჩეული, თემატურად პურის ცხობასთან მიახლოებული.
,,თონეში ფიჩხი ჩავყარე, ალმა ამოუარა, ვალიკომ ტაში დაუკრა, ტასომ ჩამოუარა“... ბებია თუ ყურს მოჰკრავდა ჩემს ნამღერს, მიწყრებოდა: ,,გოგო! რამდენჯერ უნდა გითხრა, რომ ემაგ სახელებს ნუ ამბობ“. არ ვიცი რატომ, ბიძაჩემი ვალიკო და ბიცოლა ტასო მყავდნენ ამოჩემებულნი. ისინი, მე თვითონაც, გამორჩეულად მიყვარდნენ. ასე, ჩემებურად გამოვხატავდი მათ სიყვარულს სიმღერით. მერე მორჩენილ პურს ჩიტებს ვუნამცეცებდი, რომელნიც ისედაც ჟივჟივით გუნდად ირეოდნენ მწიფე თუთის გარშემო. ხან კი, პურის ნატეხი ჩვენი ჯეკა ძაღლისათვის მიმქონდა, თივის ზვინის ქვეშ რომ იწვა არხეინად და სიცხეს ემალებოდა. ცხელი არ აჭამო გოგო, არ გაცოფდესო, მარიგებდა ბებია. ბებო ხშირად მიამბობდა ლეგენდას პურისა და ძაღლის შესახებ.
,,ჩვენა, შვილო, ძაღლის ლუკმასა ვჭამთ და მადლობა უნდა ვუთხრათ ღმერთს ამისთვისა“. გონებრივად ულევი მარაგი ჰქონდა ბებიას, პურთან დამოკიდებულების, ცომის მოზელისა და პურის ცხობის, ჯამ-ჭურჭლის დაბინავებისაც კი. ისეთი ენაწყლიანი იყო და ისე მიამბობდა ამბავს, რომ თვალწინ გამიცოცხლდებოდა ხოლმე მოსმენილი. ისეთი განცდა მქონდა, თითქოს ამ ამბის თანამონაწილე თავად ვიყავი. ფქვილიან ხელებს დაიფერთხავდა და სევდიანი გამომეტყველებით ამბობდა: იჰ! რა იცით ქაა, ეხლანდელებმა?! პურის გამოტანაც კი გესიკვდილებათ საპურიდანაო... მერე სადღაც სივრცეში თვალი გაუშტერდებოდა და მოკუმული თხელი ბაგეებით, ჩურჩულით რაღაცას ამბობდა, უფრო თავისთვის. ვინ იცის, ასე ავედრებდა ჩვენს თავს უფალს, ურცხვი, გულგრილი დამოკიდებულებისაგან პურთან და ევედრებოდა, დაიცავი ჩემი მონაგარი, სიყვარული ასწავლე მათ გულებსაო, ვინ იცის!..
ცნობისწადილით ავსილი, ბებოს მკლავზე დავეკიდებოდი და კითხვებით თავს ვაბეზრებდი:
- ბები, ბები! მიამბე რაა, ის ამბავი?!..
გაბეზრებული ხელს ამიქნევდა და მეტყოდა: ,,ფიაანთ კარები იღლება ქაა ჭრიალითა და შენი პირი კი ვერაფრითა“...
- გაგიგია ქაა (მხრებს აიჩეჩავდა), ამნაირი ბალღი ჯერ არ შემხვედრია...
ძაღლის ლუკმაზე კი მაშინ ჰყვებოდა, თუ დაინახავდა რომელიმე ჩვენთაგანი უდიერად მოექცეოდა პურს, პურის ნამცეცებსაც კი ფრთხილად, ფაქიზად ეპყრობოდა, როგორც სულიერს და მუჭით მიჰქონდა ჩიტების დასაპურებლად გამოყოფილ ალაგს. აღარაფერს ვამბობ ძირს დავარდნილი პურის ლუკმის გამო. გვაიძულებდა შენდობა გვეთხოვა და ამ დროს ისე ბრაზდებოდა, მისი რისხვისგან თავდასაცავად ლამის ნაჭუჭში ვიმალებოდი. თანდათან უცნაური განცდაც კი გამიჩნდა პურის მიმართ და ბებიას ვკითხე: ბები, პურს როცა ვჭამ, ხომ არ სტკივათქო?! ჩემს ნათქვამზე ბებიამ გულიანად იცინა, მერე კი დამიყვავა და ეს შიში თავისებურად გამიქარწყლა. არა, ბები, პური, სულის თვალით უნდა დაინახო და სულიერი საზრდო გახდება შენთვისაო, პური გემრიელად უნდა მიირთვა,დიდი გოგო მალე რომ გაიზარდო და მერე შენ თვითონ, როცა გამოაცხობ თონეზე, მაშინ მიხვდები, რასაც გეუბნებიო. როცა შენ თვითონ ასწავლი შენს გოგო-ბიჭებს იმას, რასაც ახლა მე შენ გასწავლიო. ასეთივე დამოკიდებულება ჰქონდა ღვინოსთან, წყალთან, მიწასთან, ცეცხლთან, ხეებთან... დადიოდა და ყველაფერს თავისებურად ესათუთებოდა, დაკოჟრილი, ნაშრომი ხელებით.
გაზაფხულზე ბოსტანში დააბიჯებდა და დაბერილ კვირტებს ეფერებოდა. თითქოს ისინიც მისი კალთის ქვეშ შეფარებული გოგო-ბიჭები იყვნენ. ჩვენ ყველანი ნაყოფსა ვტოვებთ დედამიწაზეო. გაგიგია ქაა, უნაყოფო ხეო?! ამის თქმისას გაიოცებდა და ხელებს განზე გაშლიდა. მადლობას უხდიდა იმ ხეებს, რომლის ხილითაც გრძელი ზამთარი გადავაგორეთ და აბა თქვენ იცით, წელსაც როგორ გამახარებთო. მე ეშმაკურად ვეკითხებოდი: ბები, შენი ნაყოფები ვინ არიან-თქო?!.. უი ქაა, გადამრევს ეს შარახვეტია გოგოო! რამდენჯერღა უნდა გითხრაო?! მამაშენი და მამიდაშენიო... და კიდევ, თქვენცაო! გაშლიდა ფართედ ხელებს... მერედა იმიტომ ამაყობ, რომ ლამარა მამიდა ასეთი მსუქანი ნაყოფი გამოისხი-თქო?!.. მიჯავრდებოდა, მაგრამ ტუჩის კუთხეებში გაპარებული ღიმილით ვხვდებოდი, რომ ხუმრობა ჩამეთვალა. რა ვქნა, მიხაროდა ბებიის გამხიარულება. აი, ასე მასწავლა ლიზა ბებიამ თავისში განსულიერებული ცოდნის, ცხოვრებისეული წეს-ჩვეულებების ჩემში გადმოტანა, მონაყოლებითა და თავისი დამოკიდებულებით ყველაფრისადმი. ასე გადამაქცია ზღაპრის გოგოდ და ყველაფერი, რაც ჩემს გარშემო ხდებოდა ბალღობაში, ჩემზე წარუშლელ კვალს ტოვებდა. ხეების სიყვარულით შევიყვარე წიგნები და ხარბად დავიწყე მათი კითხვა. რაც ზეპირად იცოდა, ხომ მიამბობდა და რაც არადა, ერთად ვკითხულობდით. ასე გახდა სამყარო ჩემი სულის ნაწილი და ასოებთანაც ჩემებური, ანუ ბებიასებური დამოკიდებულება გამიჩნდა. მეგონა, თუ ლამაზად არ დავწერდი, ასოებს ეტკინებოდათ. ასე უნებლიედ გავხდი ყველაფრის წინაშე ვალდებული, მომევლო, მენუგეშებინა, მეზრუნა, მეშრომა და უკეთ შემეცნო ყოველივე. ამ დადებითი ენერგიით ავსილს კი, როგორ შეიძლება გძულდეს და არ გიყვარდეს. ანდაც გშურდეს, ვინმესათვის ცუდი გინდოდეს. ბედნიერებაა ადამიანი რომ გქვია და შენებურად აღიქვამ, გიხარია სიცოცხლე, ყოველი დღის თენებაცა და დაღამებაც. ფრთოსანთა ჟღურტული, მამლის ყივილისას უთენია ადგომა, თანამონაწილეობა სამყაროსთან. სიხარული იმის, რომ მოგეცა ნიჭი სიყვარულისა, რომ გაქვს ულამაზესი სამშობლო და უკიდეგანოდ სავსე ხარ და ბედნიერი ყველაფრით. რომ გაქვს საოცრად მეტყველი ენა და სარწმუნოება, რომ შენი ზნე-ჩვეულებებით იმ წინაპართა კვალში უნდა ჩადგე და მიჰყვე ხნულს, ამ ცოდნითა და მარაგებით, რაც ბებია-პაპებისაგან მოედინება ამგვარად. ასე ვცდილობ, ისევ ბებიის ნასწავლითა და ჩემში გადმოტანილი ზღვა ინფორმაციით, პურთან დამოკიდებულება რომ იტევს... პური ჩვენი არსობისა, შევთხოვთ უფალს და სირცხვილია, მასთან სულიერი დამოკიდებულება დავკარგოთ. ამიტომაც ჩემი წილი ვალდებულებით ვწერ და მინდა ბევრმა ბავშვმა იცოდეს, საიდან მოვდივართ, რა ვალდებულებები გვაქვს ადამიანებს სამყაროს წინაშე, ერთმანეთის წინაშე.
მოდით, ისევ პურთან მივბრუნდეთ, ბებიას მონაყოლი ლეგენდა მინდა გიამბოთ, რომელიც ალბათ მასაც თავისი ბებიისაგან გადმოეცა, იმ თავის ბებიას კი თავისი ბებიისაგან... არავინ იცის მისი ნამდვილობა, მაგრამ... გამოიტანდა ბებია მარნიდან ვარცლს, საცერს, ფქვილის ტომარას, სათონეში დადებდა გადაჭრილ კუნძებზე და ნელა-ნელა იწყებდა ფქვილის გაცრას. ლამაზად ააკოკოლავებდა ქათქათა ფქვილის მწვერვალს ვარცლის სიღრმეში, მერე გამოიტანდა პურის დედას (საფუარს) ფქვილისაგან აკოკოლავებულ მწვერვალს ხელისგულებით გულს გადაუწევდა და მცირე ორმოს გააკეთებდა, სადაც თბილ წყალში გახსნილ „პურის დედას“ ჩაასხამდა და ნელ-ნელა, ფაქიზად იწყებდა ფქვილის და წყლის ერთმანეთში შერევას. მე იქვე ვიდექი და როცა ბებია მეტყოდა, თბილ წყალს ვუმატებდი. ახლაც თვალწინ მიდგას მისი ხელების საოცარი მოძრაობა და სიმარჯვე. გადაატრიალებდა და მუშტებს გამეტებით უშენდა, იმდენი ხანი უნდა ეზილა, რომ ცომი ხელებზე აღარ მიჰკროდა. მერე კოხტად, ლაზათიანად შემოუსწორებდა ნაპირებს, გაშლილი ხელით სამგან ჯვარს გამოსახავდა და თეთრ ქათქათა სუფრას გადააფენდა, თბილად შეფუთავდა. იქვე, სამფეხა პატარა სკამზე დაჯდებოდა და კრუხ-ჭუჭულას უხმობდა. იწყებდა ცომიანი ხელების მოფშვნეტას. აი, ამ დროს იცოდა ხოლმე ამბების თხრობა. ცომის მოზელიდან თონის გასუფთავების და გამზადების შუალედში.
- კარგად მომისმინე, ბალღო! - მეტყოდა ხოლმე სიმკაცრეშეპარული ტონალობით, - შენც ხომ უნდა უამბო შენს შვილიშვილებს ეს თქმები, მე კი მოვიტანე აქამომდის მაგრამა, ისეთი დრო მოდის, რომა?!.. ღვთის რისხვა გარდაუვალია, შვილო! ასე თუ გაგრძელდა, ვინღა გაუფრთხილდება,ამ ძაღლის ცრემლით გამოთხოვილ ლუკმასა... -გაგიგია ქაა! ეხლანდელებმა, ცოდვა-ბრალი აღარ იციან, რა არი?! არაფერი აღარ არსებობს, ქაა! ტვინი აუმღვრიეს ამ ჩემი ცოდვით სავსეებმა, აემ თითისტოლა ბალღებსა. სიტყვამ ძალა დაჰკარგა, ვაი დედასა, რა დრო დაგვიდგა?! - შიშით მალი-მალ პირჯვარს გამოისახავდა, ღმერთო, შენ დაადგინე შენი სამართალი ქვეყანაზეო,აემ ბალღების ცოდვას მე ნუღარ მაყურებინებო... შიშით შევყურებდი ბებიას, ერთი სული მქონდა, თხრობა გაეგრძელებინა.
- ბები, ბები, მიამბე რა, ის ამბავი მურიაზე?!
ბებია მრავალმნიშვნელოვნად გადმომხედავდა და იწყებდა:
- სად იყო ძველად ბაგა-ბაღები, შვილო, ქალი მაშინ იყავი, ბალღებიც დაგეზარდა და ოჯახისთვისაც მოგევლო. ფრინველ-ცხოველი დაგეპურებინა, სადილი, პურის გამოცხობა და სარეცხი. ყველაფერი უნდა მოგესწრო, მაშ?! ხოდა ამ ქალს კი ბალღები ერთმანეთის მიყოლებითა ჰყავდა. პურის ცხობისას დედას ფეხებში ებლანდებოდნენ. ქალი ჩქარობდა. სახელდახელოდ გახურებული თონე არ უნდა გაციებულიყო, პურები გამტკიცული რომ გამოსულიყო. ის კი იყო, თონეს მარილწყალი აჭამა და სველი ტომარა შემოუსვა, რომ ნაბოლარა ბალღი ატირდა. - დედამ კი გენაცვალოს! - უთხრა უფროს შვილს, იქნებ ცოტა ხანი გაართო, სანამდის მე ერთ თონეს დავაკრავო... სახელდახელოდ სამი ლავაში მიაკრა თონის კედელს. ბალღი არა და არ გაჩერდა. უმატა და უმატა ტირილს. ხან დაუყვავა, ხან გაუჯავრდა, ვერაფერი შეასმინა. აბა ერთი ნახე, შვილო! გამოსაცვლელი ხომ არააო. აღმოჩნდა, რომ ბალღი დასაბანი იყო. მოულოდნელად ქალმა იქვე თონის პირზე დადებულ ლავაშს წამოავლო ხელი და ბალღი სახელდახელოდ ჩასწმინდა!... - ბებია ამ დროს ისეთ გამომეტყველებას იღებდა, რომ მისი სახის მნახველი იტყოდა, ქვეყნიერება დასასრულს მიუახლოვდაო.
- ხოდა, შვილო! გაწყრა უფალი ადამიანთა მოდგმასა და ნაშიერზე. თქვენ პურის ღირსები არა ხართო და... დაიტანჯა ხალხი შიმშილით. იყო ერთი მოთქმა და ვაება. ყველაზე ძალიან კი, უენო პირუტყვი იტანჯებოდა. იჯდა ერდოზე, უკანა თათებზე დაყუნცული მურია და ღმერთს დღე და ღამე შეჰყმუოდა... შეეცოდა ღმერთს ძაღლი და მისცა ისევ კაცობრიობას პური. და, აი, ახლა, ჩვენ ძაღლის ლუკმას შევექცევით და მადლიერებიც უნდა ვიყოთ ღვთის წინაშე და პასუხისმგებელნიცა, - ამ დროს ბაგეებს მკაცრად მოკუმავდა და კაი ხანს დადუმდებოდა. ასე ფიქრში წასული, განაგრძობდა თონეზე საქმიანობას. მერე კალთას ჩამოიფერთხავდა, აბა საქმეს მივხედოთ, ჩვენც არ გავაციოთ ძლივსძლიობით გახურებული თონის კედლებიო და იწყებდა ფუსფუსს. მისი ყველა ქმედებაცა და ნათქვამიც, გათვლილ-გაანგარიშებული იყო. როცა თონეზე პურის ცხობას იწყებდა, სხვა საქმეს არასოდეს შეეჭიდებოდა. ჩაიცვამდა სპეციალურ სამოსს და თავსაც ხილაბანდით გადაიტკიცავდა, ისე, რომ თმის ბეწვიც არ გამოჩენილიყო. ისე ლამაზად აქანავებდა საცერს ხელებში და თან ლექსობდა:
საბრალო დედაბრისასა, თაგვნი ყანასა მკიანო,
ლომნი უგრეხენ ულოსა და ვეფხვნი შეუკვრიანო...
ამის მოსმენასა და ყურებას არაფერი სჯობდა, ან კი სად უნდა წავსულიყავი. ვეხმარებოდი ბებოს და თავი დიდ ქალად წარმომედგინა, მიხაროდა მეც რომ ხალისით ვიღებდი, მასში მონაწილეობას. პურის ცხობას თავისი წეს-ჩვეულებები ჰქონდა. მაგალითად, პირველი ლავაში მწოლიარე უხუცესისათვის უნდა მიგვეწოდებინა. მაშინ ოჯახები ყოველდღიურად არ ყიდულობდნენ პურს, გამოცხობა ხომ მითუმეტეს. ორი თონე გამოვაცხოთ, დიდი ოჯახი ვართო. იტყოდა ხოლმე ბებია. მეორე პური ბავშვებიანი ოჯახისათვის უნდა მიგვეწოდებინა. მესამე კი კარის მეზობლისათვის. უბანში ჩვენ თუ არა, ვიღაცა მაინც აცხობდა პურს და თბილი პურის მიწოდება ერთმანეთისათვის სიყვარულის და ყურადღების გამოხატულება იყო. ბებია მიყვებოდა, რომ არსებობდა უფრო დიდი თონეებიც, ახლა მას მეთუნეები აღარ აკეთებენო. ასეთ თონეს არაზანი ერქვა. ზუსტად ამ სახელწოდებიდანაა შემორჩენილი კახეთში ასეთი წამღერება, რომელსაც ჩვილ ბავშვებს წაუმღერებენ ხოლმე ბებია-პაპები.„ალაზანი დიდია, შიგ ბებერი ჰკიდია, პური ვთხოვე, არ მაჭამა, ჩემი ცოდვა ჰკიდია...“ ადრე ასეთი დიდი თონე მხოლოდ ბატონის ოჯახში არსებობდა. სად ჰქონდა უბრალო გლეხს იმდენი ფქვილი, მას რომ გასწვდენოდა.
- აბა, დაფიქრდი, შვილო! ალაზანში რატომ უნდა ეკიდოს ბებერი?! - ჩვენი დროის ბავშვებისათვის სიტყვა „არაზანი“ უკვე უცნობი იყო. ამიტომაც ბებია სულ მასწავლიდა, რომ არ დავიწყებულიყო ძველი სიტყვები, ადათ-წესები.
ისე სათუთად ექცეოდა ცომს, როგორც დიდ სიწმინდეს. სამი თითით ჩააწვებოდა ხოლმე გაფუების მოლოდინში და თან ღიღინით ლექსობდა:
დევნი ურემსა უბიან, ირემნი ძნასა ჰყრიანო,
შველნი კევრებში შებმულან, კალოს გარს დარბენიანო...
გონების თვალით წარმოვიდგენდი ყოველივეს, ვაცოცხლებდი ურემში შებმულ დევებს და თითქოს ანგელოზთა ნაზი გალობაც ჩამესმოდა.
ზედ ანგელოზნი უსხედან, ტკბილ ხმაზე დასძახიანო,
ჭინკები მარდად უქცევენ, ყანასა გაჰფოცხვიანო,
ტახნი მისწევენ კალოსა, მელები კუდით ჰგვიანო.
წერონი ანიავებენ და ბატნი დაჰკაზმიანო...
რას არ გავიღებდი, ისევ რომ დაბრუნდებოდეს ჩემი ლაღი ბავშვობა. მაშინ, ის ჩემი თავიცა და ყოველივე, ერთი ლამაზი ზღაპარი მეგონა, რომელსაც აუცილებლად კეთილი დასასრული ექნებოდა. ბებიის გვერდით გაზრდამ და მისმა დაუღალავმა შრომამ ჩვენზე კეთილი გავლენა იქონია. დღეს კი ყველაფერი, როგორც ბებია იტყოდა, აირია. აღარც პურის ცხობის წესები არსებობს და მასთან სულიერი ურთიერთობაც დაიმცრო და გადაგვარდა. ახლა კახეთში პურის ცხობის რიტუალი მხოლოდ ტურისტების სანახაობად იქცა, ისიც დამახინჯებული ფორმებით.
მოდით,ისევ უკან მივბრუნდეთ, ჩემს სათონესთან, სადაც ბებია როგორ ამზადებს თონეს გასახურებლად. ჯერ თონიდან წინა ცხობისას დარჩენილ ნაცარს ამოხვეტავდა და იქვე კუთხეში დაჰყრიდა. მერე ნავთში ამოწობილ სიმინდის ფუჩეჩს, თონის შუაგულში ერთმანეთზე ააკოკოლავებდა და ასანთით ცეცხლს მოუკიდებდა. იქვე დადებულ გამომშრალ ვაზის წალამს ჩააყუდებდა თონეში და სამთითათი აწვებოდა. ცეცხლი ტკარცალით მოედებოდა გამშრალ წალამს. ერთიანად ამოვარდებოდა თონიდან ცეცხლის ალი და სათონის ჭერს ცეცხლის ენით კიდეებს ულოკავდა. არაფერი მერჩივნა ცეცხლის ყურებას. თონე ჯერ გაშავდებოდა, მერე ნელა-ნელა იწყებდა გათეთრებას. ხან ერთი კონა წალამი არც კი ჰყოფნიდა. თუ ორი თონე პური უნდა გამოეცხო, ბებია ცოტა შეშასაც ჩაამატებდა ხოლმე. გამოიტანდნენ სავსემუცლიან ვარცლს და ერთ მხარეს თონის კიდეზე ჩამოუდებდნენ, მეორე მხარეს კი გადაჭრილ კუნძზე. ეს კუნძი სათონეში მუდმივად ერთ ალაგას იდო. მასზე ბებია წალდით აჭრიდა ხოლმე ყელტიტველებს ფრთებს, მეზობლის ბოსტანში რომ არ გადაფრენილიყვნენ.
რკინის ჯამში მარილწყალს დააყენებდა და იწყებდა თონეში ნაღვერდალის მოგროვებას. მოქუჩებულ ნაღვერდალს სველ ნაცარს მოაყრიდა ზემოდან, გახურებულ კედლებს მუჭით მარილწყალს მიასხურებდა და თონის კედლებიც თეთრად იფერებოდა. ამ რიტუალს მარილის ჭამას ეძახდა. ვისაც კახური შოთი დაუგემოვნებია, ყველამ იცის მისი ოდნავ მარილიანი გემო, რომელიც სასიამოვნოდ იგრძნობა მისი დაგემოვნებისას.
პურის ცხობისას, ბებიას დობილებიც იღებდნენ მონაწილეობას. საქმეს გადაინაწილებდნენ და თან ტკბილმოუბარობდნენ. მარჯვედ ამოჰყრიდნენ ერთი ზომის გუნდებს ფქვილიან ფიცარნაგზე. მაშინდელ თონეში, ოცდასამი, ოცდახუთი შოთი ეტეოდა. დაისველებდნენ ხელის ზედაპირს და ფქვილში ამოაწობდნენ, მანამ თონეში ჩაეყუდებოდნენ, ამას კი იმიტომ აკეთებდნენ, რომ სიმხურვალისაგან კანი არ დასწვოდათ. ჰაერში შეათამაშებდნენ ცომის გაფუებულ გუნდას, ერთი ხელიდან მეორეში გადაათამაშებდნენდა ფქვილიან ფიცარზე მოგრძო ფორმას აძლევდნენ ხელისგულების თავისებური მოძრაობით. მერე თითის ბალიშებით, ერთ მხარეს ჩაუკეცავდნენ და წვეროებს მარილწყლით უსველებდნენ, პური თონიდან ადვილად რომ მოეხსნათ. ბებიაჩემი ლიზა თონეში ცალი ხელით პურის ჩაკვრის განთქმული დიდოსტატი იყო. ამას ისე მარჯვედ აკეთებდა, რომ მნახველები გაოცებულნი რჩებოდნენ.
როცა სოფელში ვინმე გარდაიცვლებოდა, საკლავის დაკვლისას იმაზეც ბჭობდნენ, რომ პურის მცხობლად ბებია წაეყვანათ. არაფრით არ შეიძლებოდა სახელნაძრახი ქალის თონესთან დაყენება. ამიტომაც ბებია თავისი სახელის უმწიკვლოებითაც გამოირჩეოდა ჩემს სოფელში. ოცდაორი წლის იყო, როცა პაპა გააციმბირეს ბოლშევიკებმა და ბებია ორი ბავშვით ხელში, მარტოდ-მარტო დარჩა, ხანშიშესული დედ-მამის ანაბარა.
პირველი თონის მოხდის შემდგომ, იქვე თონესთან სახელდახელო სუფრა გაიშლებოდა ხოლმე. გამოიტანდნენ პატარა ტაბლა მაგიდას. თიხის დოქით შემოდგამდნენ რქაწითელს, ბაღჩიდან გამოტანილ ქორფა მწვანილსა და ბოლოკს, მინდვრის ფხალს, ან ნივრით შეზავებულ ბალბას (გააჩნია რომელი სეზონი იყო), ჭინჭრობის ჟამი გამორჩეულად გვიყვარდა ყველას. ნაფერდლის ქონში შეზავებული ჭინჭარი და მის წვენში ჩამბალი ხმელი შოთი პურები. ეს ყველაფერი ერთიმეორეს ისე ავსებდა და ამთლიანებდა, რომ ამაზე დიდი ბედნიერების განცდა იშვიათი იყო. ერთი სიხარული იყო ამ ყველაფერში მონაწილეობის მიღება. ჩამოარაკრაკებდნენ დოქის პირიდან წკრიალა რქაწითელის ღვინოს და პირველ რიგში თონეზე გადაუქცევდნენ თავს. ვისაც ჩვენი ხელიდან შენდობა ეკუთვნისო, ვისაც ჩვენსავით თონეზე პური გამოუცხვია და დღეს ცოცხლები აღარ არიან, ყველას სულის შესანდობარი იყოსო. ეს ის გამონაკლისი შემთხვევა იყო, როცა ჯერ უფლის სადღეგრძელო კი არ ითქმებოდა, არამედ ოჯახიდან უდროოდ წასულებისა. შემდგომ ამბობდნენ უფლის სადიდებელს და ფუძის ანგელოზისას. ისე ლამაზად იცოდა ბებიამ თქმა: ისე გვეცხოვროს რომა, ღვთისათვის მუდამ სათნონი ვყოფილიყავითო. ჩვენი კერა, ფუძის ანგელოზს, ჩვენი უკეთურების გამო არ მიეტოვებინოს და ჩვენი წმინდა ზედაშე მუდმივად სავსე ყოფილიყოს ღვინითა და ბეღელი პურითა და ხორბალითაო. ჩვენი გულები კი ერთმანეთის სიყვარულითაო.
ისედაც სახეალანძულებს, მეტად შეეფაკლებოდათ ხოლმე ყვრიმალები. აუჟუჟუნდებოდათ თვალები და მათ სიტყვასაც მეტი სითამამე და სილაღე დაეტყობოდა ხოლმე. შემდეგ წლის მოსავლისას იტყოდნენ და ისეთი უბრალოებით იცოდნენ თქმა რომ,თვალის კუთხეში გულწრფელი ემოციისაგან ცრემლიც კი გაეპარებოდათ, ერთად ვარამგამოვლილებს. გოგოებო, ამ ჭიქით, მოდი წლის მოსავალს გაუმარჯოსო, იტყოდნენ რიხიანად. მარადჟამს ეწანწკაროს და ედინოს, ღირსეულად რომ შევიძლოთ მტერ-მოყვარის გამასპინძლება. ჩვენი მამა-პაპური კაკლის აკვანი მუდამ რომ ირწეოდეს და სხვენში არ შემოგვედოს აბლაბუდისთვისაო. მრავალი ქორწილი და ძეობა გადაგვეხადოს წლის მოსავალითა და მკვდარიც ქრისტიანული პატივით მიგვებარებინოს მიწისთვისაო.
თან მალი-მალ თონეს ჩასცქეროდნენ, ემანდ პურები არ დაგვეწვას და სასაცილონი არ გავხდეთო. ბებია ისეთი ენაწყლიანი ხდებოდა და ისევ იწყებდა ლექსობას:
დათვებს ჰკიდიათ ტომრები, ორმოში პურსა ჰყრიანო,
მგლები წისქვილში გაგზავნეს, პურს მალე დაუფქვიანო.
შაშვი ფქვილს მტკიცავს, გნოლი ჰზელს, კაჭკაჭნი გამოჰქნიანო,
მტრედნი ჩააკვრენ ლავაშსა და გვრიტნიც ამოჰყრიანო...
არაფერი სჯობდა ლარში გამწკრივებული დედას პურების ცქერას და ბებიების ლაღობასა და ენაწყლიანობას. ზღვარს არასოდეს არ გადადიოდნენ და ხუმრობაც მოზომილი ჰქონდათ. უი, ქაა,პურები ჩაცვენილაო და კინჭუტით ამოჰყრიდა თონის პირზე. სათუთად სულის შებერვით გადააცლიდა ნაცარს და რომ გაცივდება, ძაღლს მაშინ გადაუყარეო, მეტყოდა. მამაჩემსაც და ბებიასაც ძალიან უყვარდათ თიხის ჯამში ჩასხმულ ღვინოში პურის ამოწობა და ისე მირთმევა. ჩვენ ბავშვები კი ვერაფრით შევეჩვიეთ.თუმცა ბებია წამალივით მუდმივად მთავაზობდა,გონებას დაგიწმენდავსო. ჩაასხავდა საფერავის ჯიშის ,,ახაშენს“, რომელიც მისი მოვლილი და დაბინავებული იყო,ღმერთთან მუდარით და ვედრებით. ცხელ შოთებს ჩაამტვრევდა შიგნით, ისე მოწიწებით მიეახლებოდა თავისებურად. ამას შვილო ომიანობის დროს ვჭამდითო,ასე გვაპურებდა შვილებს დედაჩემიო.ვინ იცის, იქნებ ეს იყო კავშირი, საზრდო სულისა, რომელიც დაგმანული ეკლესიის კარებიდან ამ სახით შენარჩუნდა რიგითი გლეხის ოჯახში. წირვა-ლოცვის ნაცვლად, იქ განლაგებული საწყობები, საქონლის სადგომი და აბანოებიც რომ გახსნეს კომუნისტებმა, სიწმინდის ამ ფორმით შესაბღალავად. სადაც მოძღვარი ვეღარ სწირავდა და მრევლიც სულიერ საზრდოს ,,ზიარებას“ მხოლოდ ასეთი ფორმით იღებდა. ამიტომაც ჰქონდა ქართველს პურ-ღვინოსთან სულიერი,მგრძნობიარე დამოკიდებულება.ეს ჩემს ოჯახშიც ჩანდა და ისწავლებოდა ამგვარი სახით, ამგვარად პურთან დამოკიდებულებით, ჩვენც ღმერთთან ვურთიერთობდით. ღმერთი ასე შემოგვყავდა ჩვენს ყოველდღიურ საქმიანობაში.
შემდგომ როცა ბებია გარდაიცვალა და მეც უკვე ბევრი შვილების დედა გავხდი, ყოველ წამს მახსენდებოდა მისი თქმები და სწავლებები. ოთხმოცდაათიან წლებში, როცა პურის რიგებს მოვესწარი ჩვილით ხელში, მაშინ მივხვდი, რომ ბებიას შიში ჩვენი ზერელე დამოკიდებულების შესახებ, უსაფუძვლო სულაც არ იყო. როცა კილომეტრების გავლა მიწევდა მუხლამდე თოვლში, ორიოდ კგ. მჭადის ფქვილი რომ მიმეტანა ბავშვებისათვის,ზუსტად მაშინ გავაცნობიერე, რომ ყველანი ვისჯებოდით ჩვენი დამოკიდებულების გამო პურთან, ღვინოსთან, ყველაფერ იმასთან, რაც ღმერთთან გვაცილებდა. ერთდროულად თვალის წინ მიდგებოდა ურნებთან დაყრილი „ბუხანკა“ პურების გროვა და ბებიას დამოკიდებულება, შიშით რომ შეუბერავდა ხოლმე სულს ძირს დავარდნილ პურის ნატეხს.
ბებოსგან ვიცოდი, რომ ძველი ხორბლის ჯიშები გადაგვარდა და არსად აღარ ითესებოდა. ხშირად გვიამბობდა დოლის პურის შესახებ.
- ახლა, შვილო, ცას შესცქერიან, რომ წვიმა არ მოვიდეს და გაავდრდეს. წვიმა წამოვა თუ არა, პურის ძნა იმ წუთას დაწვება. ადრინდელი ჯიშები გამძლეობით გამოირჩეოდა. როცა მტერი შემოესეოდა და გლეხი ჯალაბობით მთაში იხიზნებოდა, ყანის მომკის დრო სად იყო, შვილო, ცოცხლები როგორმე გადარჩენილიყვნენ. ურჯულოები კარმიდამოს გაავერანებდნენ, ცეცხლს მისცემდნენ სახლებს, გაჩეხავდნენ ვენახს და ალაფმოკიდებულნი ტოვებდნენ აქაურობას. ურჯულოები ჩვენებურ სიცივეს ვერ უძლებდნენ. ჩამოვიდოდნენ მთაში გახიზნული ქართველები და თავიდან იწყებდნენ არსებობისათვის ბრძოლას. გადასწევდნენ თოვლს და ხელუხლებელი ხვდებოდათ ჩაუშლელი, ძნა.
ასეთი ჯიშის ხორბალი გვქონდა, შვილო! ახლა კი ყველაფერი გადაგვარდა და მოისპო. სადღაა ქართული ქაა, ნამდვილი ქართულითაც კი ვეღარ ვმეტყველებთ... ადათ-წესებს ჩვენ თუ არ დავიცავთ, მაშ ვინ უნდა დაიცვას?! - წუხილით მომაჩერდებოდა, კითხვის თვალით და პასუხსაც ისევ თვითონ იძლეოდა თავისი ცხოვრებითა და ქმედებებით. მისმა ცხოვრების წესმა ჩემში ქვითკირივით მყარად ამოაშენა, გულსა და გონებაში ის ღირებულებები, რასაც ნაბიჯ-ნაბიჯ მივყვები და ვცდილობ ჩემს მონაგარსაც ვასწავლო. ამიტომაც გამიჩნდა სურვილი, თქვენთვის მომეთხრო განცდილი და აღქმული. რამდენად გამომივიდა, მკითხველისათვის მიმინდვია. დღესდღეობით, თითქოს გაიცრიცა მაშინდელი ბებოების სახე, რომელთაც თაობების აღზრდაში მიიღეს მონაწილეობა. მათი აჩრდილები მიღმიერი სამყაროდან იმედით გამოგვცქერიან. ამიტომაც ამოვქექე მეხსიერების სკივრიდან, ბებიის მონაყოლები და თქმები. ეს ყოველივე კი ჩემს ცხოვრებას წითელ ზოლად გასდევს. გამუდმებით თვალწინ მიდგას ბებიის ქართული სახე, მისი მჭმუნვარე, ფიქრებით დაღარული შუბლი, შრომისაგან გაუხეშებული თითები, თხელი ბაგეები. მან თავისი არსებობით ჩვენი სულები ჩამოქნა, სამშობლოს მიწა-წყალი შეგვაყვარა. თითქოს ქარს მოაქვს ბებოს ნამღერი: საბრალო დედაბრისასა, თაგვნი ყანასა მკიანო...
ის დედაბერი კი თვითონ იყო, რომელიც სულიერსაც და უსულოსაც ამეტყველებდა და აცოცხლებდა, როცა გვიამბობდა ამა თუ იმ ლეგენდას, ამბავს. ბებია იყო სახე იმ ძველი გმირი დედისა, რომელიც თავისი ცხოვრების წესითა და სიყვარულით უანგაროდ ემსახურებოდა ოჯახსაც და ერსაც, მოყვსსაც და ღმერთსაც. უფალმა არ მოუშალოს ჩვენს სამშობლოს ასეთი დედები და ბებიები, რათა არ დაიკარგოს კავშირი წარსულსა და აწყმოს შორის, კაცსა და ღმერთს შორის, ადამიანსა და პურს შორის.
ახალი სტატიები
გეგი კუხალეიშვილი - ღმერთკაცობრიობის მომავალი და სოციალისტური ფორმაცია 03:26ნინა ნენეა სამხარაძე - ლექსები 16:08გორვანელი - დემოკრიტეს ფილოსოფია 17:18ავთანდილ ყურაშვილი - ლექსები 17:17თორნიკე ღვინიაშვილი - Dicata matres 17:16თეიმურაზ ლანჩავა - ზამთრის თეთრი მერცხლები 17:15ნარი ჩხაბერიძე - ტერმინ „ჟამისწირვის“ განსაზღვრისა და მერმისთან ურთიერთკავშირისათვის 17:14დათო გაგოშიძე - არისტოტელეს შეხედულებები ხელოვნებაზე 17:11
ახალი ნომერი
პირადი კაბინეტი