ნარი ჩხაბერიძე - ტერმინ „ჟამისწირვის“ განსაზღვრისა და მერმისთან ურთიერთკავშირისათვის

ტერმინ „ჟამისწირვის“ განსაზღვრისა და მერმისთან ურთიერთკავშირისათვის

წმინდა ეკლესიაში სულიწმიდის მოქმედებით ხორციელდება ადამიანის ღმერთში ცხოვრება, რაც კაცს ენიჭება განღმრთობისათვის. საღმრთო ლიტურგია სულიწმიდის გარდამოსვლის ის ჟამია, როცა იესო ქრისტე თავის წმინდა სისხლსა და ხორცს გვაერთებს. ასეთ მისტიურ მსახურებაში სწორად თანამონაწილეობა, ღვთისმსახურების გაგების აუცილებელი პირობაა ჩვენს სულიერ ცხოვრებაში. ღვთისმეტყველება დაფუძნებულია ეკლესიის ამგვარ სულიერ გამოცდილებაზე. ევქარისტიაში სრულყოფილად თანამონაწილეობის გარეშე, შეუძლებელია განღმრთობის უზენაესი მიზანი იქნას მიღწეული. სტატიაში საგანგებოდ არის გამოთქმული ახლებური თვალსაზრისი, უმთავრესი ქართული საღვთისმეტყველო-საეკლესიო კომპოზიტური ტერმინ - „ჟამის-წირვის“ ფუნქციურ-შინაარსობრივი გააზრების თაობაზე.
აღიარებული განმარტებით, ქართული ტერმინი „ჟამისწირვა" განიხილება, ოდენ დრო-ჟამითი ასპექტით, – ვითარცა განსაზღვრულ დროს („ჟამის“, შდრ.: „ჟამნი“) საკითხავი ლოცვების აღვლენა ( „წირვა“). თუმცა, მსგავსად ბერძნული საეკლესიო ტერმინისა „ევქარისტია" (მნიშვნელობით – „მადლიერებისა და ლოცვის შეწირვა“), „ჟამისწირვა", მისი ტერმინოლოგიურ-შინაარსობრივი გააზრებით, უწინარესად ღვთისადმი დროის შეწირვაზე უნდა გვითითებდეს, ამასთან, იმ დროზე, რომელიც ღვთივბოძებული ფასდაუდებელი საჩუქარია და რომლის სათანადოდ ან უმართებულოდ გამოყენების გამო ისევე მოგვეკითხება, როგორც ღვთისგან მიღებულ ტალანტთა და მნათა მფლობელთ მოეკითხათ უფალი იესო ქრისტეს იგავებში „ტალანტები“ (მათე 25,14-30) და „ათი მნა“ (ლუკა 19,12-27).
საღვთისმეტყველო ტერმინების ჩამოყალიბებას ზოგჯერ ისეთი მისტიკური და შეუცნობელი ისტორიები ახლავს, რომ ადამიანის ცნობიერება მასში გარკვევას მხოლოდ დროთა განმავლობაში, თანდათანობით ახერხებს. ამის ერთერთი მაგალითია ტერმინი ჟამისწირვაც. საღვთო ლიტურგიის - ჟამისწირვად, ჩვენი აზრით, იგივე - დროის შეწირვად სახელდებაში, როგორც გავარკვიეთ, ლიტურგიკის ერთი ახალი, უაღრესად მნიშვნელოვანი ფუნქციის დანახვის საშუალება გვეძლევა. ამ მნიშვნელობის აღმოჩენა, ვფიქრობთ, თვითმყოფადმა ქართულმა აზროვნებამ რწმენით შეძლო და სიტყვაში გააცხადა, რამდენადაც „ადამიანს, გარდა ცოდნისა და გამოცდილებისა, ახასიათებს რწმენა. რწმენა სულიერი მისწრაფებაა ინტუიციურად შეიმეცნოს ის, რასაც აზროვნება ვერ სწვდება, და ამ ღრმად შინაგანი, ცნობიერებისა და ქვეცნობიერების ზღვარზე არსებული სწრაფვის გაცხადებაც ენით ხდება“1(ჯორბენაძე 1997:9-10). გერმანელი ენათმეცნიერის, ვილჰელმ ჰუმბოლდტის კონცეფციით: ენა არის მსოფლხედვა; ენა არის ერის სულის გამოხატულება; ახალი ენის დაუფლება, ახალი მსოფლხედვის შეძენაა2(იქვე გვ:11) ვფიქრობთ, ქართულმა ენამ, სწორედ ერთ-ერთი ახალი მსოფლმხედველობა შესძინა საეკლესიო ღვთისმსახურებას ტერმინით ჟამისწირვა.
ჟამისწირვა, ბერძნულ ტერმინ ლიტურგიის მსგავსად, დროთა განმავლობაში ჩამოყალიბდა საქართველოში, საკუთრივ ღვთისმსახურების აღმნიშვნელ ტერმინად. მიჩნეულია, რომ - ჟამნი, ანუ იგივე პერიოდულად აღსავლენი ლოცვანის სახელწოდება, მიუერთეს წირვას - იმავე ევქარისტიული ღვთისმსახურების აღმნიშვნელ ტერმინს. შედეგად, საღვთო ლიტურგიას ეწოდა ჟამისწირვა. გარდა ასეთი კომპოზიციური შერწყმისა, ჩვენ ვფიქრობთ, საღვთისმეტყველო სიტყვა „ჟამისწირვა“, ენის წარმოშობის შესახებ ანტიკურ საბერძნეთში შემუშავებული φύσει – „ფუსეი“ თეორიის მიხედვითაა შექმნილი. ამდენად, იგი თავისი ბუნების ზუსტ შესატყვისობას შეესაბამება, ანუ ის მიგვითითებს ჟამის, იმავე დროის შეწირვის შესახებ.
სიტყვა ჟამისწირვა იხმარება ისეთ ადრეულ ჰაგიოგრაფიულ ორიგინალურ და ნათარგმნ ძეგლებში, როგორებიცაა: გრიგოლ ხანძთელისა და ექვთიმე ათონელის ცხოვრება, კლარჯული მრავალთავი და სხვა. მაგ. ყველასათვის ცნობილია უწყება VIII საუკუნისა, რომელშიც გიორგი მერჩულე ამბობს: ,,ქართლად ფრიადი ქუეყანაჲ აღირაცხების, რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცვაჲ ყოველი აღესრულების“3(მერჩულე თავი XLIII). აღსანიშნავია, რომ ძველ ქართულ წყაროებში, ტერმინ ჟამთან მიმართებით გვხვდება ასეთი გამოთქმებიც: „ჟამსა თვისსა, ჟამსა ჰრეკონ, ჟამსა აწვიონ, ჟამითი-ჟამად, ჟამი მარჯვე, ჟამისა მის ბრძენთა მიერ შეუცავი, იტყოდა ჟამსა და სხვა4(ლექსიკონები). - ესე იგი, ტერმინი ჟამი არ არის მხოლოდ წირვასთან დაკავშირებული ტერმინი, რომ მას ბერძნული kairos-ის ანალოგიურად (ბერძნულში ღვთისმსახურების აღმნიშვნელ დროდ, მხოლოდ სიტყვა kairos გამოიყენება და არ იყენებენ χρονος-ს. მაგალითად: Καιρός τοῦ ποιῆσαι τῷ Κυρίῳ - ჟამი არს მსახურებად უფლისა), მხოლოდ ამ შინაარსობრივი დატვირთვის მნიშვნელობა მივანიჭოთ და არ მივიჩნიოთ ჩვეულებრივ ფიზიკურ ქრონოლოგიურ დროდ, როგორც ბერძნულად χρονος-ია.
თანამედროვეობის ერთ-ერთი დიდი ფილოსოფოსი და მოაზროვნე, იტალიელი მეცნიერი - ჯორჯიო აგამბენი საუბრობს „მესიის დროის“ მნიშვნელობაზე. მისი აზრით „... ,,მესიის დრო“ აღნიშნავს არა ქრონოლოგიურ ხანგრძლივობას, არამედ განცდილი დროის ხარისხრობრივ ტრანსფორმაციას, ანუ გარკვეულწილად ქრონოლოგიური დაგვიანების მსგავსს, როდესაც, მაგალითად, ამბობენ: ,,მატარებელი იგვიანებს" - ამაში დრო სრულიადაც არ იგულისხმება. ,,1. ხოლო დროთა და ჟამთათვის, ძმანო, არ გჭირდებათ რამეს მოწერა. 2. რადგან თქვენ თვითონაც მშვენივრად იცით, რომ დღე უფლისა მოვა, როგორც მპარავი ღამით." - წერს პავლე მოციქული თესალონიკელებს (1 თეს . 5, 12). სიტყვა ,,მოვა " ბერძნულად ,,έρχεται - ერცეტაი", ორიგინალ ტექსტში გამოიყენება აწმყო დროში, ზუსტად იმგვარადვე, როგორც სახარებაში მესია იწოდება ,,მომავალად" (ho ερχομενος - ჰო ერხომენოს), ანუ იმად, ვინც არასდროს წყვეტს მოსვლას (ანუ მარადის მოვალს მ.მ). ვალტერ ბენიამინმა შესანიშნავად აითვისა რა პავლე მოციქულის მიერ თქმული, იმეორებს თავისი ჩვეული მანერით: ,,ყოველ დღე და ყოველწამს - ეს ის პატარა კარებია, რომელშიც მესია შემოდის”. ...დრო, რომელზეც მოციქული საუბრობს, არ არის ჟამთა აღსასრული. ...მესიანური დრო არა ჟამის აღსასრულია, არამედ თანაფარდობა ყოველი წამისყოფისა, ყოველი ჟამისა (καιρός- კაიროს) ჟამის აღსასრულთან და მარადისობასთან“ - წერს ჯორჯიო აგამბენი5.
მესიანური დროის ამგვარი გავრცობით განსაზღვრა, გარკვეულწილად ასოცირდება იმ შემთხვევაზე, როცა ჩვენს ენაში, ზოგჯერ, სიტყვა „ჟამის“ სემანტიკურ მნიშვნელობად მოიაზრება სრულიად ისტორიული ცხოვრება. ამის დასტურია სიტყვა „ჟამთააღმწერელი“, რაც სრულიად ისტორიული ამბების აღმწერ მემატიანეს ნიშნავს6 (ქეგლ.V: 374). ასევე, მსგავსი სიტყვაა - ჟამიანობა. იგი შავი ჭირის ეპიდემიას აღნიშნავს (იქვე). ამდენად, გასაკვირი არ არის, რომ საღვთო ლიტურგიის ჟამისწირვად დასახელებაც, ისეთი ყოვლისმომცველობითი თვალსაზრისით ყოფილიყო მიჩნეული, როგორც ყოველივე ამქვეყნიურის ღვთისადმი შეწირვაა, რითაც, ადამიანის ცნობიერებაში შესაბამის ხარისხობრივ ტრანსფორმაციას განიცდის ფიზიკური დრო და მისი ღვთისადმი მიძღვნით, გადადის მეტაფიზიკურ დროში, სადაც თავად უფალი ჰგიებს.
მართალია, უძველესი დროიდანვე ცნობილია, ქრისტიანული სადღეღამისო ღვთისმსახურება ყველგან ჟამნების მიხედვით განისაზღვრებოდა, ანუ თითოეულ საღვთისმსახურო განგებას ჰქონდა თავისი დრო, თავისი ჟამი, მაგრამ მთელი საღვთო ლიტურგიისთვის არავის, ქართველის გარდა, დროსთან დაკავშირებული სახელი არ დაურქმევია. რამდენადაც გამოვიძიეთ, გარდა ქართულისა არცერთ სხვა ენაში, ღვთისმსახურების სახელდება არ არის დაკავშირებული დროსთან. ამდენად, შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ ქართველს დროსთან დაკავშირებით განსაკუთრებულად კრძალვითი და საზრიანი დამოკიდებულება ჰქონდა. ამიტომაც ასე გონივრულად შეათავსა საღვთო ლიტურგიისა და დროის გააზრება.
საკუთრივ დროის ფაქტორი, ერთ-ერთი ყველაზე ხშირად განხილვადი თემაა მსოფლიოს ფილოსოფოსებისა და თეოლოგებისათვის. ჩვეულებრივ აღიარებულია, რომ, ღვთივბოძებული დრო, ეს არის ყველაზე ძვირფასი და ყველაზე შეზღუდული არაგანახლებადი რესურსი, რომელსაც განსაკუთრებულად სწორად გამოყენება ესაჭიროება. თვით შესაქმიდან გვეძლევა გაფრთხილება და ცხადი მითითება დროსთან მიმართებით, როცა შემოქმედი ადამიანს აფრთხილებს ათ მცნებაში, რომ ექვს დღეს იქმოდეს, რასაცა იქმოდეს და წმინდა ჰყოს დღე იგი შაბათი. იმაზე მეტად წმინდაყოფა შეუძლებელია, ვიდრე ამ დღის უფლისადმი მიძღვნა-შეწირვაა. როგორც თეოლოგები შესაქმის შესახებ ამ საკითხზე წმ. მამების ნააზრევით მსჯელობენ, „მეშვიდე დღე” ამჟამადაც გრძელდება, ხოლო მკვდართა აღდგომის შემდეგ კი დადგება მარადიული „მერვე დღე“, ანუ მომავალი საუკუნო სიცოცხლე7 (თინიკაშვილი 2004:19).
აღნიშნული „მერვე დღე“, იმავე მერმისის მნიშვნელობით არის ჩვენს ენაში მოხსენიებული. თეოლოგების ნააზრევში ყურადღება ყოველთვის გამახვილებულია ფიზიკური, ყოფითი დროიდან მეტაფიზიკურ დროში გადასვლაზე. სწორედ ეს ხდება ჟამისწირვისას. ძვირფასი დრო, რომელიც ჩვენთვის ღვთისგან ბოძებული უნიკალური მოცემულობაა, ჩვენ მიერ შეიწირება, მიეძღვნება უფალს, რითაც ვუკავშირდებით მერმისს. შესაბამისად, „მეშვიდე დღიდან“, გადავდივართ „მერვე დღეში“. სწორედ ამ პროცესს შეესატყვისება ტერმინი ჟამისწირვაც, რამდენადაც იგი ღვთისმეტყველებაში აღიარებულია, როგორც ესქატოლოგიური მოვლენა. ვნახოთ როგორ განიმარტება ენციკლოპედიურად აღნიშნული ტერმინები:
„ესქატოლოგია (ეტიმ. ბერძ. éschaton „უკანასკნელი“ + logos „მეცნიერება“) - ნიშნავს მოძღვრებას საბოლოო დღეზე. ბიბლიური რწმენა ქვეყნის დასასრულსა და მკვდართა აღდგომაზე, ფორმულირებულია „მრწამსის“ მე-7, მე-11 და მე-12 წევრებად. იქ ნათქვამია, რომ იესო ქრისტე კვლავ მოვა დედამიწაზე; აღდგებიან მკვდრები და შევაბიჯებთ მერმის საუკუნეში. რას ნიშნავს „მერმისი“? ღვთის წინაშე ათასი წელი ერთ დღეს უდრის (ფს. 89:9). რამდენადაც „შესაქმის“ წიგნი შვიდი დღის შესახებ გვაუწყებს, ბიბლიური შვიდი დღე შეიძლება მოვიაზროთ 7 ათას წლად. ამის ანალოგიით ქრისტიანთა შორის ფეხი მოიკიდა რწმენამ, რომ ქვეყანა შვიდათას წელს იარსებებს. მერე დადგება მისი აღსასრული და მეორედ მოვა მაცხოვარი იესო. წუთისოფლის არსებობის შვიდ ათას წელს შვიდ საუკუნეს უწოდებდნენ, ხოლო მომავალ ცხოვრებას - მერვეს. ასე წარმოიშვა სპეციფიკური ტერმინი მერვე ანუ მერმისი საუკუნე. მერვე საუკუნე არის აღთქმის იდეალი ანუ ცათა სასუფეველი, რასაც, ცნობიერად თუ ქვეცნობიერად, შეგნებულად თუ გაუაზრებლად, ელტვოდა და ელტვის წუთისოფლის ყოველი ელემენტი, - სულდგმული თუ მინერალი, გონიერი თუ პირუტყვი, ხეპრეც და მეცნიერიც. ესაა სამოთხე და ედემი, სადაც ვმკვიდრობდით.“8. აღნიშნული სამკვიდრო ცხადია, მარადიულია.
სწორედ ქრისტესთან ზიარებით გვეძლევა საშუალება მარადისობასთან, ქართული ტერმინი რომ ვიხმაროთ იმავე მერმისთან ზიარებისა. პროტოპრესვიტერი გიორგი ფლოროვსკი მსჯელობს: „ევქარისტიაში ერთიანდება დასაბამი და დასასრული. ...ლიტურგიის წესშიც უკვე ციმციმებენ მერმისი საუკუნის ფერები. ეს ქვეყნიერების გარდაქმნის დასაწყისია, საუკუნო ცხოვრებისთვის მისი აღდგომის დასაწყისი. როგორც წმინდა მაქსიმე აღმსარებელი განმარტავს, ლიტურგიაში ყველაფერი მერმის საუკუნის ხატია და ამქვეყნიერების დასასრულს აღნიშნავს. - იმიტომაც სახელდო უფალმა სიტკბოებით მერმისი საუკუნის წმინდანები ტრაპეზად – განმარტავს კავასილა – რომ ეჩვენებინა: იქ არაფერია ამ ტრაპეზზე უდიდესი. ...პური ცხოვრებისა თავად აცოცხლებს თავის მიმღებს და ცვლის მას, თავისად გარდაქმნის... როდესაც ჩვენში ქრისტე გარდამოვა, შემოგვეზიარება და გვიერთდება, გვცვლის ჩვენ და თავის თავში გარდაგვქმნის, როგორც მირონის უკიდეგანო ზღვაში მოხვედრილ წყლის პატარა წვეთს. …და მტვერი, მიიღებს რა მეუფის სახეს, უკვე აღარ არის მტვერი, მიწისაგანი, ის უკვე სხეულია მეუფისა, უფრო მეტად ნეტარი, ვიდრე ამის წარმოდგენაა შესაძლებელი. უმჯობესი დაიპყრობს უუძლურესს, საღვთო დაიმორჩილებს კაცობრივს, როგორც პავლე მოციქული ამბობს აღდგომის შესახებ: რათა ცოცხალმა შთანთქას მოკვდავი (1 კორ. 5:4). ეს არის ბოლო საიდუმლო. შეუძლებელია მეტის მიწვდომა, შეუძლებელია რამის დამატება.“9(ფლოროვსკი). აქ მართლაც ყველაფერია ნათქვამი!
დიახ, ნამდვილად შეუძლებელია რაიმეს დამატება, როდესაც მერმისი საუკუნის მისაღწევად, ამქვეყნიური დროის ჟამისწირვისეულ სრულ მიძღვნა-შეწირვას მოვახდენთ უფლისადმი. თუ ქრისტემდელი მსხვერპლშეწირვა შემოიფარგლებოდა რომელიმე მატერიალური ფასეულობის შეწირვით, ამჟამად სრულიად ამსოფლიურ დროს ვწირავთ უფალთან დასაკავშირებლად. ამდენად, ეს კავშირი მყარდება წარმოუდგენლად უფრო მეტი სრულყოფილებით, ვიდრე ის იყო ადრინდელი მსხვერპლშეწირვის რიტუალისას დამყარებული. ცხადია, რომ ტერმინი ჟამისწირვა, ისევეა დროის შეწირვის აღმნიშვნელი, როგორც εύχαριστία - ევქარისტია არის მადლობის შეწირვის აღმნიშვნელი საღვთისმეტყველო ტერმინი. ჩვენ ვწირავთ ამჟამიერს, მერმისში დასამკვიდრებლად.
ამგვარად, სახეზეა ქართულ სინამდვილეში ჩამოყალიბებული საღვთისმეტყველო ტერმინი ჟამისწირვა (დროის შეწირვა), როგორც საღვთო ლიტურგიის ერთერთი მთავარი ფუნქციის ლინგვისტური აღმნიშვნელი. თავად ტერმინი ლიტურგიაც, თავიდან სულ სხვა დანიშნულების მქონე იყო. რასაც მოწმობს მისი კომპოზიტურობა: ლიტურგია (ბერძ. Λειτουργία) – საერთო (სახალხო, საზოგადო) საქმე. იგი შედგენილია ბერძნული სიტყვებისაგან Λάος (ერი, ხალხი) და ἔργον (საქმე). დროთა განმავლობაში ეს ტერმინი მიეძღვნა ღვთისმსახურებას. როგორც ჩანს, საერთო სახალხო საქმე - ორგანულად დაუკავშირდა იმ მადლითა და შთაგონებით ძალმოსილ ჭვრეტას, რაც ადამიანებს ღმერთთან აერთიანებდათ. ტერმინი ჟამისწირვაც უდავოდ ბევრად მეტი ძალმოსილების შემცველია, ვიდრე პერიოდულად აღსავლენი ლოცვების ჟამნის უფლისადმი შეწირვა გულისხმობს და ამიტომაც იქნა შერჩეული მთლიანად საღვთო ლიტურგიის დასახელებად.
სწორედ საღვთო ლიტურგიას, იმავე ჟამისწირვას ხელეწიფება ფიზიკური დროის განწმენდით, განწმინდოს მთელი სამყარო, „რადგანაც კოსმიური, ადამიანური და ანგელოზური გეგმები გაერთიანებულია ერთ საღვთო ლიტურგიაში“10(Евдокимов 2007:132). ამ დროს ხდება ცა და მიწის ისეთი ერთობა, ჩვენს ცნობიერებაში შესაქმიდან დასასრულამდე ღმერთ-კაცობრივი ურთიერთობის მთელი ისტორია რომ განიხილება. როგორც ღვთისმეტყველება ამტკიცებს, საღვთო ლიტურგიის კოსმოგონიურობისა და ესქატოლოგიურობის წყალობით, მთელი სამყაროს ფერისცვალებას უნდა ველოდოთ. ამდენად, „ყოველი დროის მონაკვეთს და, საზოგადოდ, ისტორიასაც წმინდა შინაარსს ანიჭებს საეკლესიო კალენდარი და მსახურებათა ციკლი. ადამიანს კი ევალება მოიხელთოს მათი განზომილება და განავრცოს მათივე ტრანსცენდენტულობა პირად დროსა და სივრცეზე“11( Евдокимов).
საკითხში უკეთ გასარკვევად, მოკლედ მიმოვიხილოთ ზოგადი შეხედულებები ცალ-ცალკე დროისა და წირვის შინაარსობრივი მნიშვნელობის შესახებ: ცნობილია გამოთქმა: სამი რამ ეკუთვნის ადამიანს: სული, სხეული და დრო (… e se pure alcuna si pateva chiamare nostra queste erano le sole tre — ...anima, corpo e tempo). მატერიის არსებობის ერთ-ერთ ძირითად ფორმად მიიჩნევენ - დროს, რომელიც მოვლენების კანონზომიერი მონაცვლეობით გამოიხატება. სივრცე და დრო განუყოფლადაა ერთმანეთთან დაკავშირებული. ყველაფერი სადღაც და ოდესღაც ხდება.
დროის აღრიცხვას საფუძვლად დაედო ციურ სხეულთა მოძრაობით განპირობებული ისეთი მოვლენები, რომლებიც მეტ-ნაკლებად თანაბარი პერიოდულობით მეორდება. თითქოს, შემოქმედს სამყაროს შექმნისთანავე, ადამიანისთვის დროის განსაკუთრებული მაღალდანიშნულების გამო საზომი ერთეულიც ბუნებრივად ჩაუდევს. თუმცა, მაგალითად, ნეტარი ავგუსტინე არ ეთანხმება დებულებას, რომ დროის მსვლელობა განპირობებულია ციური სხეულების მოძრაობით, რადგან მოძრაობა, მისი აზრით, აღიქმება დროში და არა პირიქით – დრო მოძრაობაში. დროის დახმარებით ჩვენ შეგვიძლია გავზომოთ ციური სხეულების მოძრაობაც და არავითარ შემთხვევაში პირიქით. ავგუსტინეს მიხედვით, დროის გაზომვა შესაძლებელია ადამიანური ცნობიერებით, რომელსაც მომავლის მოლოდინი აქვს, წარსული ახსოვს და აწმყოს კი უშუალოდ აღიქვამს (11:26; 11:33)12(ნეტარი ავგუსტინე 1995).
ავგუსტინე ამბობს, რომ: „ეს რაღაც სამი დრო მხოლოდ ჩვენს სულში არსებობს და სხვაგან ვერსად ვერ ვხედავ მათ“ (11:26), რადგან რეალურად ისინი არ არსებობენ, წარსული უკვე აღარ არსებობს, მომავალი კი ჯერ არ დამდგარა. მაშ რაღას ვზომავთ?- კითხულობს ის. კითხვები ბევრი აქვს: საიდან მოედინება, რა გზით მიდის და საით მიემართება დრო? საიდან, თუ არა მომავლიდან? რა გზით, თუ არა აწმყოს გავლით? საითკენ, თუ არა წარსულისკენ? მაშასადამე, იქიდან მოედინება, სადაც ჯერ კიდევ არ არის, იმ გზით მიედინება, რომელსაც გრძლივობა არ გააჩნია და იმისკენ მიემართება, რაც უკვე აღარ არის(11:27). ავგუსტინე ღმერთს სთხოვს ეს გონებამიუწვდომელი ამოცანა ამოახსნევინოს, რაშიც მას რწმენის იმედი აქვს და აღნიშნავს: „მწამს და იმიტომ ვამბობ“, ესაა სასოება ჩემი, რისთვისაც ვცოცხლობ. „აჰა, რა ხანია მომიზომე დღენი, ისინიც მიჰქრიან, მაგრამ არ ვიცი როგორ“(11:28). საბოლოო პასუხად ნეტარი ავგუსტინე ამბობს: „ასე რომ, სულო ჩემო, შენში ვზომავ დროს“ (11:27)12(ავგუსტინე 1995).
ნეტარი ავგუსტინეს მისტაგოგიური ხედვა და დასკვნები დროსთან დაკავშირებით, თითქოს ერთგვარად ეხმიანება ქართულ აზროვნებას ტერმინ ჟამისწირვის გაშინაარსებისას. ეს იგრძნობა, როცა წმინდანი ამქვეყნიურ ყოფას აღიქვამს ისე, როგორც „მოზომილი“ დღენი, ანუ ამ წუთისოფლისთვის განსაზღვრული რაღაც დრო, რომლის მდინარებაც შეუცნობელია, მაგრამ ამავდროულად სულში ზომავს მას, რადგან მეტად ეძვირფასება და იცის მისი მაღალდანიშნულებითი ღირებულება. ჟამისწირვის სახელმდებელმაც სწორედ ასევე იცოდა დროის ფასი და ღვთივსულიერად ცდილობდა ყველაზე ძვირფასი მიეძღვნა ღვთისთვის, ანუ დრო, რომელიც ამ წუთისოფლისთვის ჰქონდა გამოყოფილი, შეეწირა უფლისთვის ლიტურგიკული ღვთისმსახურებისას მადლობისა და ქების მსხვერპლთან ერთად. ყველაზე ძვირფასისა და საუკეთესოს შეწირვა ხომ თავიდანვე იყო დადგენილი, ჯერ კიდევ ძველი აღთქმის დროს დაწესებული მსხვერპლშეწირვისას.
გარკვეული ყოფითი დროის ღვთისთვის შეწირვა, ცხადია, ნიშნავს ამქვეყნიური ყოფითი რეალობის დათმობას და მთლიანად ღვთისათვის მიძღვნას. ავგუსტინესეული, სულში მოზომილი, დროის ყველაზე სასურველი მისტიური გამოყენებაც ხომ მის ღმერთთან განდობილ ურთიერთობებში შეგვიძლია ვივარაუდოთ. მით უმეტეს, ავგუსტინე დროსთან დაკავშირებით ვარაუდობს, რომ დრო სულის განფენილობა შეიძლება იყოს (11:33)12(ავგუსტინე 1995). სწორედ სულის პრეროგატივაა მისი (დროის) ღვთისადმი შეწირვაც, რაც ადამიანს აძლევს საშუალებას დაუკავშირდეს თავის შემოქმედს, რომელიც დროის მიღმა, მარადისობაშია და მასთან გაერთიანების სანუკვარ მიზანს, მხოლოდ ამქვეყნიური დროის სრული შეწირვით ვაღწევთ.
ახლა განვიხილოთ ტერმინ წირვის შინაარსი. იგი, პირველ რიგში, მსხვერპლშეწირვის საკულტო მსახურებიდან მომდინარეობს. პირველი უსისხლო მსხვერპლშეწირვის, შემდეგში იგივე ჟამისწირვის, იგივე ევქარისტიული ლიტურგიის - ქრისტიანობის უდიდესი საიდუმლოს საფუძველი და დამაარსებელი გახდა თავად ქრისტე. იგი საკუთარი სისხლით ეწირება და ხდება მარადიული გამომსყიდველი კაცობრიობის ცოდვებისა. საიდუმლო სერობა - ეს იყო პირველი ევქარისტიული ლიტურგია იესო ქრისტესი, ცხადია, იგივე პირველი ჟამისწირვა. ეს იყო სერობა, რომელმაც ძველაღთქმისეული მსხვერპლშეწირვა გააუქმა და დააწესა ახალაღთქმისეული შესაწირი. ეს არის ქებისა და მადლობის შეწირვა13(პომაზანსკი). ჩვენი კვლევის მიხედვით, ტერმინ ჟამისწირვიდან გამომდინარე, უკვე ვაცნობიერებთ დროის შეწირვის შესახებაც.
ისტორიულად, საეკლესიო ღვთისმსახურებამ, რიტუალურ ცვალებადობასთან ერთად ტერმინოლოგიურადაც ნაირგვარი დასახელება შეიძინა. მას მოიხსენიებდნენ, როგორც „უფლის სერობას“ ან “სერობა ღმრთისად“; „განტეხვა პურისას, თუ „პურის განტეხვად“; “პროსფორა“, ეპიკლეზისი“, „აღაპე“, „ანაფორა“, ევქარისტია“ „ჟამისწირვა“ და სხვა... ნიშანდობლივია, რომ თითოეულ ამ დასახელებაში იკითხება, საღვთო ლიტურგიის შესრულების წესებიდან გამომდინარე, შინაარსობრივად გარკვეული შესაბამისი მინიშნებები.
სიტყვა - წირვა, ქართულ ენაში რამდენიმეგვარად გამოიყენება, მაგ: შეწირვა, განწირვა, თავგანწირვა, მსხვერპლშეწირვა, შემოწირვა, შემოწირულობა, შესაწირი და ა.შ. ეს ტერმინი სინონიმია სიტყვა მიძღვნა, ძღვნა, ძღვენი. ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონში ტერმინი „წირვა“ განმარტებულია, როგორც „ღ~თის შეძღვნა, ღ~თის შეძღნობა, უფლის ძღნობა“14(ლექსიკონი). აქ ცხადად იკითხება წირვის მნიშვნელობა, როგორც - ღვთის მიძღვნა, ძღვნა. ჩვენ ვიცით, რომ წირვის დედააზრი მომდინარეობს მისი უმთავრესი საიდუმლოების მნიშვნელობიდან, სადაც - ქრისტეს შეწირვით ხდება, მისი სისხლისა და ხორცის მორწმუნეთათვის განმაცოცხლებლად - ზიარება.
როგორც ვხედავთ, განმარტებაში მითითებული - „ღ~თის შეძღვნა“, პირდაპირი მნიშვნელობით იკითხება, როგორც ღვთის შეწირვა (ჩვენ შემთხვევაში ქრისტეს შეწირვა). ამ გრამატიკულ კონტექსტში თუ სიტყვა ჟამისწირვის მნიშვნელობას წავიკითხავთ, ცხადია, ეს ტერმინი მოიაზრება, როგორც დროის შეწირვა. შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ მარადისობისკენ მსწრაფი ქართული თავისუფალი აზროვნება ფიზიკურ, საზღვრულ დროსთან მიჯაჭვულობას ვერასდროს ეგუებოდა. შესაბამისად, ყოველთვის ცდილობდა მარადიული ღირებულებების არსში წვდომას, და სწორედ ეს მომენტი ასახა ყველაზე სანუკვარი შემოქმედებითი აქტის - ჟამისწირვის სახელდებისას, როცა გადაწყვიტა, ღვთიურ მარადისობაში შესაერთებლად ამქვეყნიური, მეტაფიზიკური დრო შეეწირა უფლისათვის...
აქამდე დამკვიდრებული აზრით, მიიჩნევენ, რომ ტერმინი ჟამისწირვა, სავარაუდოდ, უნდა მოდიოდეს მსგავსი ორი სიტყვის შერწყმისაგან “ჟამსა სწირონ”, ანუ განსაზღვრულ დროს (როგორც წესი სამხრად) ეს ღვთისმსახურება ტარდება და სახელს ამის თქმა სურს. ჩვენ ამ თვალსაზრისს, რა თქმა უნდა, არ უგულვებელვყოფთ, როცა დამატებით თვალსაზრისს - დროის უფლისადმი შეწირვას ვანვითარებთ. აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთი მკვლევარისგან გამოითქვა აზრი, თითქოსდა, თავად წირვის ტექსტები არ საუბრობენ რაიმეს დროის შეწირვის მსგავსზე, და შეუძლებელია რომ ჩვენ დროს ვწირავდეთ შემოქმედს, რადგან ეს ღვთივბოძებული მეტაფიზიკური დროა და ჩვენი საკუთრება არ არის; შესაბამისად, მას ჩვენ ვერ შევწირავთ, პირიქით უფალი გვიძღვნის ევქარისტიული ლიტურგიისას ამ დროს. ლიტურგიკული ტექსტები საუბრობენ ქების მსხვერპლზე და არა დროისა; რომ თითქოს აღნიშნულ ჟამს, ჩვენ ვერ გავიაზრებთ იმ დროდ, რომელსაც ღმერთს ვწირავთ, რადგანაც ევქარისტია აღესრულება იმ დროის მიღმა, რომელსაც ფიზიკურად აღვიქვამთ და შესაძლებლობის ფარგლებში განვკარგავთ.
პასუხი დავიწყოთ იქიდან, რომ არ არის მართებული, თითქოს ჟამისწირვის ტექსტებში დროის შეწირვაზე არაფერია ნახსენები. ამისათვის საკმარისია გავიხსენოთ, ლიტურგიიდან სიტყვები: „შენნი - შენთაგან, შენდა შემწირველნი ყოველთა და ყოვლისათვის“, სადაც ფაქტობრივად ნათქვამია, რომ ადამიანი ყველაფერს უნდა სწირავდეს უფალს (შდრ. „შენდა შემწირველნი ყოველთა“), მათ შორის დროს, რომელიც თავისთავად არის ყოვლივე ამქვეყნიურის მომცველი; ამიტომ მტკიცება იმისა, თითქოს დროის შეწირვის შესახებ ლიტურგიკულ ტექსტებში არაფერია თქმული, აშკარაა, რომ საფუძველს მოკლებულია. ამასთანავე, ცნობილია, რომ ეს ტექსტები, დაარსებიდან დღემდე იცვლება და ვინაიდან, აქამდე ამ საკითხისადმი ყურადღება არავის გაუმახვილებია, წირვის ტექსტებშიც ვერანაირად ვერ აღინიშნებოდა ის. გარდა ამისა, არცაა აუცილებლობა დროის შეწირვის შესახებ ტექსტებში მოხსენიებისა, რადგან საქმე ეხება საღვთო ლიტურგიის თვით მთელი პროცესის დასახელებას. ამდენად, ის არ საჭიროებს შიგ ტექსტებში ახსნა-განმარტებას, რადგან ეს დასახელება თავად არის განმმარტებელი რასაც ვაკეთებთ, ანუ, თვით ამ მოვლენის „ჟამისწირვად“ დასახელებაშივე პირდაპირ ითქმება და შესაბამისად იგულისხმება, რომ დროს ვწირავთ.
იმის პასუხად, რომ, ევქარისტია აღესრულება იმ დროის მიღმა, რომელსაც ჩვენ ფიზიკურად აღვიქვამთ, ვიტყვით, რომ დიახ, ასეა - რადგან მატერიის არსებობის გამომხატველი ფუნქცია, ვეღარ ექნება ამ დროს. საქმე იმაშია, რომ ის უკვე შეიწირა, მიეძღვნა უფალს და, შესაბამისად, გაქრა ჩვენთვის, როგორც მატერიაში მყოფი, რადგან ჩვენი წირვისჟამიერი ქმედება მარადიულ უფალთან თანამყოფობის მცდელობას ეხება. ბუნებრივია, ეს ფიზიკური, თუ მეტაფიზიკური დრო, ისე, როგორც სხვა ყველაფერი, რაც გვაბადია, უფლისგან გვაქვს ბოძებული, მაგრამ ცხადია, ფიზიკური დრო ჩვენ მიერ იქნა მიძღვნილი, შეწირული ღვთისადმი ისევე, როგორც მსხვერპლი ქებისა, სიყვარულისა თუ სინანულისა, რომელთა შეწირვასაც უფალი მიგვითითებს ჩვენ ბიბლიის მიხედვით...(ებრ.13,15-16; ფს.23; 26; 49; 50 და სხ.). ამგვარად, ფიზიკური დროის შეწირვით ხდება უფლის მიერ ჩვენი მეტაფიზიკურ დროსთან, იმავე, ზემოაღნიშნულ მერმისთან დაკავშირება. ეს კავშირი, ცხადია, ხორციელდება გონების ჭვრეტამდე ზეაწეული მობილიზება-კონცეტრაციით. რაც, აუცილებელი პირობაა მიზნის მისაღწევად.
აღნიშნული პროცესი ზუსტად პირდაპირპროპორციულია იმისა, თუ როგორ ვიყენებთ და რას ვუძღვნით ჩვენ ღვთივბოძებულ დროს... თუ ჩვენ ამ დროს განვლევთ ღვთისადმი იმ ტექსტებისმიერი ქმედებით, რაიც ჟამისწირვის მიმდინარეობისას წარმოითქმება, მაშინ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს დრო ღმერთს მივუძღვენით, შევწირეთ, რათა დავუახლოვდეთ მას, რომ შევძლოთ ღვთაებრივ მარადისობასთან, მერმისთან შეხვედრა. წირვის პროცესში, როცა განილევა, თავდება დრო (ამქვეყნიური), გადავდივართ უდროობაში (უჟამობაში), სადაც უფალი მყოფობს. უფალი, რომლის წინაშე წარდგომაც აუცილებლად მოითხოვს ჩვენგან პასუხს იმის შესახებ, თუ რას მოვახმარეთ მის მიერ ჩვენთვის ბოძებული დრო.
ამდენად, ყოველი წამი იმდენად ღირებულია, ძალზედ იშვიათად თუ ვინმეს ძალუძს მისი ისე გონივრულად გამოყენება, როგორიც ღვთისგან განსაზღვრულ სიკეთესთან შესაბამისობაა. იქნებ ამიტომაცაა, რომ ვნებებისაგან განწმენდის გზაზე დამდგარი, გონებაგანათლებული ქრისტიანი, უფრო და უფრო ცხადად ხედავს საკუთარ ცოდვილიანობას, რის შედეგადაც აცხადებს ცოდვილთა შორის პირველობას. ასეთი ადამიანი ხვდება, უკვე რამდენი დრო დაკარგა, რადგან იცის ცხოვრების ქრისტიანულად განკარგვა ყოველი ღვთივბოძებული წამის შესაბამისად განსაზღვრა-გამოყენებაშია. ეს კი იმდენად სრულყოფილ ქმედებას ითხოვს, მხოლოდ განღმრთობილ ადამიანს რომ ხელეწიფება. ღვთისმსახურებაც სწორედ განღმრთობისთვის განკუთვნილი ქმედებაა და გასაკვირი არ უნდა იყოს, მისი ჟამისწირვად სახელდებაც რომ დროის ამ მიზნით გამოყენებისკენ მიგვითითებს.
ტერმინი ჟამისწირვა, სავარაუდოდ, ის შემთხვევაა, როცა ბრძენმა და ღვთისმჭვრეტელმა ადამიანებმა ცნობიერისა და ქვეცნობიერის ზღვარზე შენიშნეს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფუნქციური დანიშნულება ღვთისმსახურებისა - დროის, როგორც უსისხლო მსხვერპლშეწირვის აღსრულებისა ღვთის წინაშე. ეს პროცესი სათანადოდ შეაფასეს და სახელდეს, როგორც ჟამისწირვა (დროის შეწირვა), რადგან სწორედ დრო, როგორც ადამიანისთვის ყველაზე ძვირფასი რამ, შეიწირება. ვინაიდან, ღმერთს ყოველთვის ყველაზე ძვირფასი და საუკეთესო უნდა შევწიროთ, ამიტომ ქრისტიანისთვის სახელდების ასეთი მიგნება ჩვეულებრივი მოვლენაა. მით უმეტეს, ენათმეცნიერებაშიც ცნობილია, რომ ბრძენნი უსულო საგნებსაც ანიჭებენ „სულიერებას“, რამეთუ მათ სახელწოდებებში თვით წმიდა ენის ასოები ქმნიან გარკვეულ სულიერ სასიცოცხლო ძალებს. ზუსტად ერთერთი ასეთი სასიცოცხლო ძალა შეჰმატა ჩვენმა ენამ - ტერმინით ჟამისწირვა ღვთისმსახურებას.
თუ ჩვენ უარვყოფთ ტერმინ ჟამისწირვის, როგორც დროის შეწირვის მნიშვნელობით შეგნებულ, ღვთისმჭვრეტელობით სახელდებას, მაშინ უნდა ვივარაუდოთ, რომ, ეს მოხდა სახელმდებლის ინტუიციური (სინამდვილეში რწმენიდან მომდინარე) ქმედებით. მსგავსი შემთხვევები გასკვირი არ არის, ვინაიდან, კაცობრიობის ცხოვრებაში მოვლენებს, ზოგჯერ, მისი შინაარსის შემცველი სიტყვებით, სახელმდებლისთვის გაუცნობიერებლად ერქმევა სახელები. ამდენად, არ არის გამორიცხული, რომ ჟამისწირვის ეს გონივრული სიტყვათშეთანხმებაც ასეთ შემთხვევათა რიცხვს მიეკუთვნებოდეს. ჩვენთვის მთავარი ის არის, რომ აღნიშნული ტერმინის შინაარსი ნამდვილად დროის შეწირვის მნიშვნელობის გამომხატველია.
აღსანიშნავია, რომ ჟამის სხვა სიტყვებთან მიმართებით ხმარებისას გრამატიკულად არსად, არც ერთხელ არ ჩანს სიტყვა - „ჟამის” ბრუნვის ნიშნის შინაარსთან შეუთავსებელი ისეთი ცვლილება, როგორიც ჟამისწირვის შემთხვევაში გვხვდება და აღიქმება, თუკი მას მხოლოდ ლოცვების წაკითხვის დროდან გამომდინარე ნათქვამად მივიჩნევთ. ვფიქრობთ, უფლება გვაქვს წარმოვადგინოთ ამ ტერმინის განმარტების მცდელობა, ჰერმენევტიკის ანტიოქიური სკოლის მეთოდით, რომელიც ცნობილია ტექსტების ტიპოლოგიურ და ბუკვალურ მხარეზე ყურადღების გამახვილებით წაკითხვითა და კვლევებით. შესაბამისად, ტერმინი ჟამისწირვა შეგვიძლია წავიკითხოთ პირდაპირი მნიშვნელობით, როგორც დროის შეწირვა, რომლის შედეგადაც ჩვენ აქვე აღმოვჩნდებით ესქატოლოგიურ მომავალში.
როგორც არქიმანდრიტი იოანე მანუსაკისი განმარტავს, ევქარისტიაში ჭეშმარიტად ესქატოლოგიური მყოფობაა, რომელიც ყოველდღიურად ცხადდება ჩვენ წინაშე. შეუძლებელია განვსაზღვროთ დრო ღვთის სასუფევლის დადგომისა, რადგან თავად ღვთის სასუფეველი შეუცნობელია. მისი მოსვლა კი დროის მიღმაა, რომელშიც კითხვას „როდის“, აზრი არა აქვს. სიტყვის სამყაროში მოსვლით განკითხვა ხდება "ახლა" (იოანე 12,31) ან „უკვე“ მომხდარია (იოანე 3,18). მკვდრეთით აღდგომაც ასევე ხდება „ახლა“ (იოანე 5,25; 4,23). მომავალი (ესქატონი) აქ და ახლა მყოფ რეალობად აღიქმება. ესქატონი წარმოდგენილია, როგორც მომავლის (ესქატონის), დროების დასასრულს შეხვედრა, ასევე გულისხმობს დასასრულის შემოსვლას აწმყოში, ანუ მომავალი საუკუნო სიცოცხლისა „აქედანვე“ ყოველდღიურ აწმყოში. ეს არის პრინციპი, რომელიც ებრაული ეპისტოლეს ავტორს კარგად ესმის თავის დროზე (ებრ. 1:2, 9:26). ამდენად, პავლე მოციქულისთვის უცნობი არაა სოფლის აღსასრულის აქვე და ახლავე, აწმყოში მიღწევა (1კორ 10:11)15.
როგორც ჩანს, ქართველიც განსაკუთრებულად ბრძნულ ეგზისტენციურ განსჯა-მსჯელობის უნარს ავლენს დროსთან მიმართებით. ამის დასტურად შეიძლება მივიჩნიოთ, თუნდაც ამქვეყნიური ცხოვრების წუთისოფლად სახელდება და ხალხური სიმღერა მრავალჟამიერი. ორივე შემთხვევაში საოცარი ფილოსოფიური ხედვაა დროისა და მარადისობის აღქმასთან მიმართებით გამოხატული. დროსთან დაკავშირებით მსგავს ბრძნულ ტრადიციას აგრძელებს აგრეთვე ქართველი ფილოსოფისის - მერაბ მამარდაშვილის ცნობილი განმარტება სიცოცხლის შესახებ - „სიცოცხლე არის ძალისხმევა დროში“. სიცოცხლის დროსთან მიმართებით ასეთი განსაზღვრა დროის მნიშვნელობის ჟამისწირვისეულ გააზრებას ეხმიანება. თუ ჩვენ ვცხოვრობთ ძალისხმევის ღვთივმიმართული ქმედების დროში განხორციელებით, იმ დროში, რომელსაც ღმერთი გვაძლევს ამქვეყნიური ცხოვრებისთვის, საბოლოოდ დავიმკვიდრებთ მარადიულ სიცოცხლეს. ეს ნიშნავს ჩვენ მიერ - დროის ღვთისადმი შეწირვას, რაც განსაკუთრებული ძალისხმევითა და წესებით აღესრულება ყოველ ჟამისწირვაზე, რომელიც გვაკავშირებს მერმის საუკუნეს, როგორც ამას მრწამსში ვკითხულობთ (მოველი აღდგომასა მკვდრეთით და ცხოვრებასა მერმისა მის საუკუნისასა. ამინ!).
ამრიგად, ჩვენი კვლევის მიხედვით, ქართული საღვთისმეტყველო ტერმინი ჟამისწირვა ნიშნავს ღვთისადმი დროის შეწირვას, რის შედეგადაც, დაკავშირებას ვახდენთ ღვთაებრივ მარადისობასთან - მერმისთან, იმავე მერვე დღესთან. ამ ტერმინებით, ფაქტობრივად, აღწერილია ლიტურგიული ღვთისმსახურების ესქატოლოგიურობა. ამდენად, ეს ტერმინი, თავისი არსობრივი გაგებით არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი შინაარსის შემცველი, ბრძნული, ორიგინალური მსოფლმხედველობრივი სიტყვა კაცობრიული აზროვნების საღვთო ისტორიაში, როგორც ქართული ღვთისმსახურების ისტორიული განვითარების მეტად გონივრული შედეგი.

ბიბლიოგრაფია:
ბესარიონ ჯორბენაძე. ენა და კულტურა. დასაბუთება სალექციო კურსისა „ენა და კულტურა“. თბილისი 1997.
2 იქვე, §2. ასე მოხვდა ენის პრობლემა ფილოსოფიაში.
3 ქართული პროზა ტ.I. გიორგი მერჩულე. გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება. თბილისი, 1986. 279-280.
4http://www.nplg.gov.ge/saskolo/index.php?a=list&d=21&t=dict&w1=%E1%83%9F&w2=%E1%83%90&w3=%E1%83%9B. სასკოლო ლექსიკონები. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა. უკანასკნელად გადამოწმებული იქნა 05.12.2021.
5 http://sheimetsne.blogspot.com/2017/12/blog-post.html ჯორჯო აგამბენი. ეკლესია და დრო. თარგმნა მიქაელ მთაწმინდელმა. უკანასკნელად გადამოწმდა 05.12.2021.
6 ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი (ერთტომეული). ქსე. თბილისი, 1986.
7 დავით თინიკაშვილი. შესაქმის განმარტება (ნაწილი პირველი). §4. და იხილა ღმერთმა ნათელი, რომ კარგია. და გაყო ღმერთმა ერთმანეთისაგან ნათელი და ბნელი. თბილისის სასულიერო აკადემიის გამომცემლობა. თბილისი 2004.
8 http://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php/ბიბლიოვიკი. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა. ბიბლიოვიკი. ესქატოლოგია. უკანასკნელად გადამოწმებული იქნა 05.12. 2021.
9 http://library.church.ge/index.php?option=com_content&view=article&id=444%3A2011-10-09-08-53-37&catid=48%3A2010-12-12-19-54-08&Itemid=68&lang=en გიორგი ფლოროვსკი. ევქარისტია და კათოლიკეობა. უკანასკნელად გადამოწმებული იქნა 05.12. 2021.
10Евдокимов П.Н. , Искусство иконы. Богословие красоты. – Клин: «Христианская жизнь», 2007. С.132.
11 https://azbyka.ru/otechnik/Pavel_Evdokimov/pravoslavie-evdokimov/5_3_6 Евдокимов П.Н, Православие. უკანასკნელად გადამოწმებული იქნა 05.12.2021.
12 ნეტარი ავგუსტინე. აღსარებანი. თარგმნა ბაჩანა ბრეგვაძემ. თბილისის დამოუკიდებელი უნივერსიტეტი, გამომცემლობა „ნეკერი“, 1995.
13 http://www.orthodoxy.ge/gvtismetkveleba/pomazanski/18.htm პომაზანსკი. ღვთისმეტყველება. ევქარისტიის, როგორც მსხვერპლის მნიშვნელობა. უკანასკნელად გადამოწმდა 05.12.2021.
14 http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=list&d=8&t=dict&w1=წ&w2=ი&w3=რ ლექსიკონი ქართული. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა. უკანასკნელად გადამოწმდა 05.12.2021.
15 Manoussakis J. P., The Anarchic Principle of Christian Eschatology in the EucaristicTradition of the Eastern Church, in Harvard Theological Review 2007. p. 34-35.
2022 წ. 03.02.

მსგავსი სტატიები:

ახალი სტატიები

გეგი კუხალეიშვილი - ღმერთკაცობრიობის მომავალი და სოციალისტური ფორმაცია 03:26 ნინა ნენეა სამხარაძე - ლექსები 16:08 გორვანელი - დემოკრიტეს ფილოსოფია 17:18 ავთანდილ ყურაშვილი - ლექსები 17:17 თორნიკე ღვინიაშვილი - Dicata matres 17:16 თეიმურაზ ლანჩავა - ზამთრის თეთრი მერცხლები 17:15 ნარი ჩხაბერიძე - ტერმინ „ჟამისწირვის“ განსაზღვრისა და მერმისთან ურთიერთკავშირისათვის 17:14 დათო გაგოშიძე - არისტოტელეს შეხედულებები ხელოვნებაზე 17:11

ახალი ნომერი

პირადი კაბინეტი

სხვადასხვა

გეგი კუხალეიშვილი - ღმერთკაცობრიობის მომავალი და სოციალისტური ფორმაცია

ჟურნალი ,,აფინაჟი“ დაარსდა 2018 წელს, პირველი ნომერი გამოვიდა 28 მარტს. ჟურნალის დამფუძნებელი და მთავარი რედაქტორია - ლევან გოგაბერიშვილი (გორვანელი). ჟურნალის იდეა გულისხმობს მეცნიერებისა და ლიტერატურის სინთზირებას, ახალგაზრდა მეცნიერებისა და მწერლების სრულფასოვან ადაპტირებას სამწერლო და სამეცნიერო ატმოსფეროში, სახელმოხვეჭილი, კულტად ქცეული ,,ავტორიტეტების“ ბუნებრივ დეკონსტრუქციას, კლასიკის, მოდერნიზმისა და პოსტმოდერნიზმის ფარდობითობას და ამ მთლიანობისაგან წარმოებულ ტრიალიზმს. ჟურნალის განვითარების საქმეში დიდი წვლილი მიუძღვით: თეიმურაზ ლანჩავას და ელგუჯა ბერიშვილს, რომლებიც ჟურნალის რედკოლეგიის შეუცვლელი წევრები გახლავთ; ისინი, ლევან გოგაბერიშვილთან ერთად, პირველივე დღიდან იბრძვიან ჟურნალ ,,აფინაჟის“ სრულყოფილებისათვის. ჟურნალში თქვენ იხილავთ ესთეტიკურად დახვეწილ და საზრისული შინაარსით დატვირთულ ტექსტებს.