ჩვენს შესახებ
პოპულარული
სტატიების არქივი
გამოკითხვები
რა ტიპის სტატიებს ისურვებდით ?
ფისო ნავროზაშვილი - ვინ დაწერა „დათა თუთაშხია“ და ფიესტა ქუთათურად
(დოკუმენტური მოთხრობა)
იმ გაზაფხულზე, ქუთაისს ვეწვიე, ალუბლების ყვავილობისას, ჩემი ბავშვობის ქალაქს. იყო ,,ქაფმოდებული ვაშლის შტოები“ და ,,იის სურნელი შუა ქალაქში“.
ქუთათურებმა მთელი წელი ახალი სპექტაკლის მოლოდინში გაატარეს და, აი, მესხიშვილის სახელმწიფო თეატრში პრემიერა გამოცხადდა. ჩემი ჩამოსვლის მიზეზიც, ამჯერად, ეს იყო.
რეჟისორმა იური კაკულიამ დიდებული სპექტაკლი დადგა. კონსტანტინე გამსახურდიას ნოველის ,,ზარები გრიგალში“ და ,,მთვარის მოტაცების“ სინთეზი.
ეს, დიდი მოვლენა იყო. ქალაქის კი არა, საერთოდ, ქართული ხელოვნების სივრცეში.
,,საუკუნის სპექტაკლი“ - ასე უწოდა ანტონ წულუკიძემ, ცნობილიმა ხელოვნებათმცოდნემ ამ დადგმას და სიდიადით კოტე მარჯანიშვილის ,,ურიელ აკოსტას“ და სანდრო ახმეტელის ,,ლამარას“ გვერდით მოიაზრებდა.
ეს იყო აშკარა პროტესტი არსებული კომუნისტური რეჟიმის წინააღმდეგ.
ამასთან ერთად, ულამაზესი სანახაობის, ძალზედ დინამიური და მუხტის მქონე სპექტაკლი შედგა.
ყოველი მოძრაობა, პანტომიმით გადმოცემული (დამდგმელი ამირან შალიკაშვილი) გალობა (ა.ჭკუასელი), მუსიკა, თითოეული სიტყვა, თითოეული ეპიზოდი: თამარ შერვაშიძის (მარიკა სამანიშვილი) და თარაშ ემხვარის (თემურ თავაძე) სიყვარულის სცენა, კაც ზვამბაიას და არზაყანის შეპირისპირება (იერემია სვანაძე, გიზო ღელეყვა) პირუტყვის დახოცვა, მარულა, თარაშის დაღუპვა, - მართლაც საოცარი ხერხებით იყო გადმოცემული. საოცარი სამსახიობო დასი ევა ხუტუნაშვილი, ანზორ ხერხაძე, იერემია სვანაძე, გიზო ღელეყვა, ნაზი ნავროზაშვილი, ალეკო ტოროტაძე, ნინო ეჯიბია, ნუკრი ჟორჟოლიანი - დიდ შრომას და ენერგიას დებდა ამ ურთულეს სამუშაოში.
სცენაზე დაშვებულ უზარმაზარ ხის ჯვარს მთელი სცენა ეჭირა.
თამარის სიკვდილი - მზის ჩასვენებას ჰგავდა: ზარის შორეული რეკვის ხმაზე ჯვარი ნელ-ნელა ეშვებოდა სცენის სიღრმეში და თან ჩაჰქონდა თამარის ფერმკრთალი სხეული.
საქართველოს დიდების გასრულების სიმბოლო.
სცენაზე რჩებოდა დიდი სიცარიელე ამ სიცარიელეში და წყვდიადში - იდგა ლუკაია ლაბახუა, სანთლებით ხელში...
ქალაქი დამუხტული და მოცული იყო ამ საოცარი სპექტაკლით.
დიდი მწერლის ნაწარმოების არც ერთ დადგმას და ეკრანიზაციას არ უთქვამს ასეთი სიღრმეებით, მძაფრად და ასე ლამაზადაც სათქმელი.
***
შერისხული ჰყავდა საბჭოთა ხელისუფლებას რეჟისორი ი. კაკულია.
,,ერთი მამაკაცი და შვიდი შინაბერა“ შემორჩა მხოლოდ ოქროს ფონდს მისი სპექტაკლებიდან.
პერიფერიების თეატრებში მოღვაწეობისას, ეროვნული სულისკვეთებით და სილამაზით გაჯერებული მისი დადგმები ისევე უკვალოდ ქრებოდა, როგორც ეს უკანასკნელი.
თბილისში არ აღირსეს სპექტაკლების დადგმა. ის კიარადა, რუსთავში, სადაც გიგა ლორთქიფანიძესთან და მარჯანიშვილელებთან ერთად ახალი თეტრი შეიქმნა, ,,სირანო დე ბერჟერაკის“ და ზოგი სპექტაკლის ერთობლივი დადგმისას მისი გვარი - აფიშებზე „გამორჩენილი“ ჰქონდათ, კიდეც.
თეატრალური საზოგადოების თავმჯდომარემ, „ზარები გრიგალში“ ეს გენიალური სპექტაკლი არც ნახა „ვერ მოიცალა“... ამ დროს, თბილისიდან სამჯერ-ოთხჯერ მაინც ჩადიოდნენ თეატრის მესვეურნი და თეატრის თაყვანისმცმლები.
***
უკვე მესამედ ჩავედი ქუთაისში დასასწრებლად. ჩემი და - ნაზი ნავროზაშვილი სპექტაკლში დედა - მაიას თამაშობდა. ურთულესი ამოცანა ჰქონდა ამ როლს. ოცი მეტრის სიმაღლიდან თოკიდან ეშვებოდა სცენაზე და ამ ურთულეს ,,ტრიუკს“ დარბაზიდან მაყურებლის შეშფოთების ამოძახილი მოჰყვებოდა ხოლმე. ეს როლი პლასტიკასთან, სპორტულ მონაცემებთან შერწყმულ დიდ სინაზესა და ქალურობას მოითხოვდა. იმდენი დატვირთვა იყო, ყველა მსახიობი სპექტაკლის შემდეგ ორ კილოგრამს იკლებდა წონაში. იდგნენ ფეხშიშვლები, შემოსილები გრძელ მეწამული ფერის ტოგათი. წარმოდგენა ყოველთვის ანშლაგით მიდიოდა. ბერძენი სტუმრები ფეხზე მდგომარენი დიდხანს უკრავდნენ ტაშს აღფრთოვანებულნი.
დასრულების შემდეგ მაყურებელთა დარბაზში განხილვა და ცხარე კამათი იმართებოდა.
საზოგადოება ორად გაიყო და ამით თითქოს უკვე იკვეთებოდა რამდენიმე წლის შემდეგ, ვინ რომელ მხარეს დადგებოდა ბარიკადების დროს.
პრემიერას ქუთაისში რეჟისორის მოწვევით მწერლის ვაჟი ზვიად გამსახურდია დაესწრო.
საზოგადოებას მხოლოდ რადიო „ამერიკის ხმის“ ჩუმი მიყურადებით ჰქონდა გაგებული ზვიადის და მერაბის შესახებ და ახლა, პირველად, მოგვეცა საშუალება მისი დანახვის და მოსმენისა.
სპექტაკლის ბოლოს გამართულ განხილვაში სიტყვაც თქვა. რამაც, უკმარისობის გრძნობა დამიტოვა. ვიფიქრე, ალბათ, თეატრი არ ესმის, რადგან ძაბულის ჩაცმულობაზე და სხვა ამგვარ წვრილმანებს შეეხო და არა იმ ნაღმს, რაც ამ წარმოდგენაში ჩადო რეჟისორმა. მოგვიანებით მივუხვდი მას ასეთ „მიამიტობას“. ამით, რეჟისორს გაუფრთხილდა.
მაშინ, ზვიადთან მისალმებაც კი, როგორც კომუნისტებისგან ,,საბჭოთა სამშობლოს გამყიდველად და მტრად“ შერაცხულთან, დიდ გამბედაობას მოითხოვდა.
ხალხში ხელნაწერით ვრცელდებოდა მისი პროტესტი ნაზი შამანაურის და მისი დედის ფსიქიატურულ საავადმყოფოში მხეცური მოკვდინების, ავღანეთში ქართველი ბიჭების ხოცვა-ჟლეტის, ქართული ენის დისკრიმინაციის და სხვათა გამო. ცკ-ს და კგბ-ს დავალებით სკოლებში, ინსტიტუტებში, ფაბრიკა-ქარხნებში რიგდებოდა ხელმოწერები „საბჭოთა ხალხის მტრების“ მერაბ კოსტავას და ზვიად გამსახურდიას გასაკიცხად და დაპატიმრების მოთხოვნით.
ამდენად, სპექტაკლზე ზვიად გამსახურდიას მოწვევაც კიდევ ერთი დასტური იყო რეჟისორის დაუმორჩილებელი და სისტემასთან მებრძოლი ხასიათისა.
პრემიერის დამთავრებისთანვე, იმავე საღამოს, იური კაკულია სასწრაფოდ გამოიძახეს კგბ-ში დაკითხვაზე... „საიდან იცნობ იმ კაცსო(???)“-. „რა ურთიერთობა გაქვსო?“ და სხვა.
***
ჩემი დის მოკრძალებული საცხოვრისი იქვე, თეატრთან მდებარეობდა, იქ იკრიბებოდნენ რეჟისორები, მხატვრები, პოეტები, დრამატურგები. მსახიობები...
რამდენჯერ, ღამე დაგვთენებია ლექსების, პიესების კითხვაში, იური კაკულიამ ორი წიგნი მისახსოვრა წარწერებით: ,,შენმა ლექსმა ღირსეული მეტოქეობა გაუწია ჩემს სპექტაკლსო“
და მეორე: ,,სახსოვრად, ტელევიზიაში შენი პოეზიის პუბლიკაციასთან დაკავშირებით. გულს ნუ გაიტეხ, ჩეხოვიც ექიმი იყოო.“
ქუთაისში ჩემი „რომაული არდადეგები“ მართლაც ნაყოფიერად აისახა ჩემს შემოქმედებაში.
სპექტაკლის შემდეგ საღამოს კვლავ შევიკრიბენით ჩვენ, ანტონ (ტატული) წულუკიძე, ბატონი ოთარ ჩხეიძე, ჯემალ ინჯია, ბატონი იურიც შემოგვიერთდა.
მეორე დღისთვის ბილეთები მოგვიტანა საჩუქრად. კინო-თეატრ „საქართველოში“ დოკუმენტური ფილმი „ქვანი ნაშალი“ გადიოდა. ხოლო, ფილმის დასასრულის ჭაბუა ამირეჯიბის მაყურებელთან შეხვედრა გველოდებოდა. ავხმაურდით, გავიხარეთ. ეს, უკვე, დიდი ფუფუნება იყო ჩემთვის, ამდენი ლამაზი დღის შემდეგ...
ეს საღამო მშვენიერი გაგრძელება გახლდათ ქუთაისური მოვლენებისა ჩვენს პატარა სალონში, შემოგვირთდნენ თეატრის მხატვრები - აივენგო ჭელიძე, კახა ხუციშვილი...
ხვალ დიდი დღე თენდებოდა: შეხვედრა მწერალ ჭაბუა ამირეჯიბთან.
„მთვარის მოტაცებიდან“ „დათა თუთაშხიამდე, „არზაყან ზვამბაიამდან-მუშნი ზარანდიამდე. კონსტანტინეს სამყაროდან ახლა აქ შევსახლდით.
საინტერესოდ და აღმატებული განწყობით გაგრძელდა ჩვენი კრებულება იმ საღამოს. სულგანაბული ვუსმენდი ამ დიდებული ადამიანების მოსაზრებებს. იმას, რომ ჭაბუა ამირეჯიბმა შექმნა ზნეობრივი კრებითი გმირი დათას სახით და რომ ეს ნაწარმოები იყო მათრახი საბჭოთა რეჟიმისათვის, რომანმა უდავოდ შეძლო საყოველთაოდ მოენადირებინა მკითხველთა გულები. მოარული ჭორი, რომ ,,დათა თუთაშხია“ მოპარული იყო, აღიზიანებდა თითოეულს.
„და იქმნა კაცთათვის:
სინდისი - ნიჭად მხილებისათვის თვისთა მანკიერებათა“
„დათა თუთაშხია“ (ოთხი თავისგან შემდგარი) მონათესავე სახარებისა, ოთხთავის. ქრისტიანული არსის გამტარებელი ამ უღმრთო სისტემაში. მისი მთავარი გმირი კი ავტორს შეუქმნია „ხატად ღვთისა“.
,,და შექმნა ღმერთმან კაცი იგი სახედ თვისად და ხატად ღმრთისა შექმნა იგი...“ (დაბ. 1:26-27).
მუშნის და დათაც ერთნაირად არიან შემკობილნი ნიჭით, აზროვნებით, ჭკუით, სიმამაცით. გარეგონობით, მაგრამ - მოქმედებისთვის სხვადასხვა ასპარეზი აირჩიეს, მუშნის მიაჩნია, რომ უკეთესი ადგილი მსახურებისთვის არც არსებობს და არც მოუგონიათ,
დათა კი, ჭეშმარიტების ძიებაშია. პატივს სცემს ძმის არჩევანს, მაგრამ ეს გზა მისთვის მიუღებელია და უკვირს კიდეც, რატომ დგებიან ასეთი ჭკვიანი ადამინები ბოროტის სამსახურში. ,,იმპერია კრუხივით ჩეკავს ცუდ კაცებსო“, ამბობს დათა. თუმცა, გამონაკლისებსაც არ გამორიცხავს.
გრაფი სეგედი იმ ცუდთაგანია, რომელიც დათას მოკავშირეც ხდება, ანუ „ბოროტსაც“ შეუძლია მიიღოს კეთილი სახე.
,,მიუახლოვდით ღმერთს და მოგიახლოვდებათ; განიბანეთ ხელები, ცოდვილნო და განიწმინდეთ გულები, ორგულნო“ (იაკ. 4:8).
ნაწარმოებში პერსონაჟთა გვარები მათი ცხოვრების წესსა და ხასიათს გვკარნახობს, გვეხმარება მათი სახეების გახსნაში. კარიჭაშვილი, იალქანიძე, კარიძე,
ასევეა დათას შემთხვევაშიც. ,,თუთაშხა“ - მთვარეს ნიშნავს. მთვარე - წინარე ქრისტიანულ პერიოდის ღვთაებაა. წმინდა გიორგის წინარე სახე, რომელსაც ქართველები თაყვანს სცემდნენ მათ წარმართულ წარმოდგენებში. დათას გვარით კი ავტორი მიგვანიშნებს, რომ იგი გაიგივებული ჰყავს წმინდა გიორგისთან.
დათა თუთაშხია ბოროტებასთან შეურიგებელი ზნეობრივი გმირი მსგავსებითი სახეა წმინდა გიორგისა, მსგავსებითი სახეა უფლისა. ამიტომაცაა, რომ მისივე იუდასგან გაცემული, ბოროტებაზე შურისძიების ნაცვალდ, მიტევებას მიაგებებს, მკვლელს ტოვებს თავის ცოდვასთან და გადის ამ ქვეყნიდან. ამაღლდება და მიწაზე ტოვებს სიცოცხლის ლეგენდას.
...დრომ შეუმჩნევლად გაირა. გვიან დავიშალეთ.
***
დარბაზი გადაჭედილიყო. ანდა, ვინ გამოტოვებდა ასეთ დღეს. მწერლები, მსახიობები, მხატვრები... - ლილი ნუცუბიძე, ზურაბ კუხიანიძე, ამირან გვილავა, დავით კვიცარიძე...
ჩვენი სახელმწიფო ანსაბლის ქორეოგრაფები, სოლისტები, მუსიკოსები.
ალბათ, ყველას (ჩემსავით) აწუხდება, რომ დოკუმენტური ფილმი ახანგრძლივებდა სურვილს მწერალთან დროულად შეხვედრისას.
„ქვანი ნაშალნი“ - რეჟისორ შონიას გადაღებული დოკუმენტური ფილმი საოცარი პრელუდია აღმოჩნდა საღამოსათვის. ფილმის დირექტორის ჭაბუა ამირეჯიბის წარდგენის გარეშეც, იგი უდავოდ დიდ ყურადღებას იმსახურებდა.
დღემდე გამომყვა ის შთაბეჭდილება -
შუქები აინთო გარინდულიყო დარბაზი.
სცენაზე იდგა მოგრძო მაგიდა. ძვირფასი გადასაფარებელით. მაგიდას უსხდნენ მოწვეული სტუმრები. ორ მამაკაცს შუა სამოც წელს გადაცილებული, მხრებში ოდნავ მოხრილი წარმოსადეგი პიროვნება, გამხდარი, უფრო ხმელი პირისახით, მაღალი ყვრიმალებით და მიმინოსავით მომზირალი პიროვნება სავარძელში დაბრძანებულიყო.
ერთ-ერთი სტუმართაგანი წამოდგა და წარუდგინა მაყურებელს მწერალი ჭაბუა ამირეჯიბი.
დარბაზში ტაშმა იგრიალა. ჭაბუა მშვიდად იჯდა, ალბათ ცოტა დარდიმანდულადაც კი. მაგიდაზე სათვალეს დროდადრო ხელით ათამაშებდა და დარბაზსაც ხშირად გაჰხედავდა, ხოლმე. ,,ალბათ დათაც ასე იყურებოდა“ - გავიფიქრე. დიახ, მაში ვეძებდი ჩემს საყვარელ გმირს. ისე, როგორც კონსტანტინეში ვხედავდი თარაშს, დოსტოევსკიში - მიშკინსა და ჯეკ ლონდონში - მარტინ იდენს.
დაიწყო... იგი კითხვა-პასუხის რეჟიმში მიდიოდა. დარბაზიდან მიწოდებულ წერილებს ორი თანმხლები მამაკაცი მაგიდაზე აწყობდა, ხსნიდა და ხმამაღლა კითხულობდა.
მწერალი პასუხი სცემდა.
დასაწყისიში კითხვები უფრო მეტად პირადულ თემებს, დაბადების თარიღს, ადგილს, სკოლას ეხებოდა, ანუ „მოთელვითი ხასიათის“ იყო.
„თქვენზე ამბობენ, ნაწარმოები კონსტანტინე გამსახურდიასგან მიითვისაო“ - შეკითხვა.
„ეს ბრალდება ჩემთვის დიდი პატივი და დიდი შეფასებაა“, - ძალიან ღირსეული პასუხი იყო. იგრძნობოდა, რომ ელოდა და ეს პირველად არ უკითხავთ.
შეკითხვა: ,,ბატონო ჭაბუა, კინოსტუდიის ადმინისტრაციაში მუშაობა, როგოც მწერალს, ხელს არ გიშლით შემოქმედებაში, დროს არ გართმევთ?“
„და იქმნა კაცი ასპარეზად პირუთვნელი მსახურებისა და მსხვერპლად მისვლისა, სოფელი სივრცედ მიგებისათვის სიყვარულისა, რომელ იყო ღმერთი.“ - ჩემთვის, გულში, ,,თავხედურად“ დავასწარი პასუხი.
„მე ის კაცი არ ვარ, ჰონორარს ველოდო, ჭამა ხომ მინდა და სმა.“ - გაისმა მწერლის დამცინავნარევი პასუხი. დარბაზს გაკვირვებული ხმების ტალღამ გადაუარა.
„მუშნი ზარანდია საბჭოთა სამართალდამცველების პროტოტიპია?“- იყო შეკითხვა. განსაკუთრებული სიჩუმე ჩამოწვა პასუხის მოლოდინში. საზოგადოებისათვის ნაწარმოები დისიდენტურად მიიჩნეოდა, მაგრამ აშკარად, ავტორისგანაც სურდა ამის დასტური.
„თქვენ ხომ არ გაგიჟდით? მილიცია რომ არ იყოს, რა გეშველებოდათ, თქვე უბედურებო, ხომ ერთმანეთს დაჭამდით.“ - იყო მწერლის პასუხი.
უკვე, შეიმჩნეოდა, რომ ნელ-ნელა, დაძაბულობამ იმატა.
დარბაზში უსიამო ხმები გაისმა.
,,ასეა ეს!“ - წამოიძახა ჭაბუამ დათას აქცენტით, მაგრამ არავის გაუგონია. დარბაზში ნელ-ნელა ქრებოდა კეთილგანწყობა. ამას, გამოგზვნილი შეკითხვებიც ადასტურებდა.
„დაასახელეთ, ,,დათა თუთაშხიამდე“ რა გაქვთ დაწერილი?“
„ამჟამად რას წერთ?“
„მოჰყევით თქვენი წარსულის შესახებ!“
„ამ ნაწარმოებში თქვენ რომელ პერსონაჟთან გრძნობთ სულიერ ნათესაობას, ნიკადრო ქირიასთან, შვანგირაძესთან, თუ - მეწისქვილესთან?“
და დანარჩენი შეკითხვები, უკვე იყო ირონიული და გამომწვევი.
გვიან მივხვდი, რომ მაშინ, დარბაზში ისხდნენ ისეთებიც, რომელთაც კარგად მოეხსენებოდა მწერლის წარსული და გაუხმაურებელი ფაქტები.
ჭაბუა დაიბნა, მიხვდა შეცდომას, მაგრამ უკვე გვიანი იყო. მან ვერ შეაფასა თავიდანვე, „პროვინციელი“ მაყურებელი. არც თუ დიდი მოკრძალებით იყო განწყობილი მის მიმართ. ამდენად, არც ცდილა, რომ უკეთესად წარმოჩენილიყო. ახმაურებულ, უფრო სწორად, აყაყანებულ დარბაზში უკვე აბუზული იდგა და ამპარტავნული ტონი სადღაც გამქრალიყო, ყველაფერზე ერთიდაიგივეს პასუხობდა ლუღლუღით: „როცა მოვკვდები, ნეკროლოგში წაიკითხავთო“. „ასეა ეს!“ - უცებ, დააყოლებდა დათა თუთაშხიასავით ხოლმე მეგრული აქცენტით. ეს იყო ერთადერთი ფრაზა, რაც მწერალმა რომანიდან რამდენჯერმე გააჟღერა. სხვა მხრივ, ნაწარმოები და მწერალი აცდენილად გამოიყურებოდნენ.
ოღონდ, ახლა დაეღწია თავი, სიკვდილის მერე, აღარ დაეძებდა, რა მოხდებოდა.
ერთმა შეკითხვამ კი წერტილი დაუსვა ამ შეხვედრას, საბოლოოდ.
„ბატონო, ჭაბუა, თქვენ თუ გაქვთ წაკითხული „დათა თუთაშხია?“ - აქა-იქ სიცილი გაისმა.
დასასრული არავის გამოუცხადებია. არც არავინ არავის გამომშვიდობებია.
გულნატკენი საზოგადოება ხმაურით ტოვებდა დარბაზს...
ეპილოგი
ჩვევა მაქვს: ყოველთვის დამარცხებულის მხარეს ვარ გულში, წაქცეული მებრალება ხოლმე.
სტადიონზეც, როცა ჩვენი ლეგენდარული ,,დინამოელები“ ამარცხებდნენ, უძლიერეს მეტოქეებს „ლივერპულს,“ „ ვესტ ჰემს“, „ტოტენჰემს“... როცა ტრიბუნები ზანზარებდა ქართველების ბედნიერი შესძახილებით, ალბათ, ერთადერთი გულშემატკივარი გახლდით, ვინც, ცრემლიანი მიაცილებდა მოედნიდან დამარცხებულ გუნდს.
ახლაც, ასე ვიდექი, ახლაც, იგივე განცდა მქონდა.
და ვინ დაწერა „დათა თუთაშხია“? - ამაზე ფიქრისთვის არ მეცალა.
თუმცა, იმ დღეს გავეცი პასუხი ადრე აკვიატებულ შეკითხვას, რატომ არ მოაწერა ჭაბუა ამირეჯიბმა (და კიდევ, რამდენიმე ცნობილმა პიროვნებამ) ხელი გეგა კობახიძის, სოსო წერეთელის და ძმები ივერიელების დახვრეტაზე შეწყალების თხოვნას. არ მოაწერა, მაშინ, როცა ნაწარმოებში ვკითხულობთ:
„და იქმნა კაცთათვის: მეგობარი - საზომად სულგრძელობისა და სამჟღავნებლად თავდადებიასა თვისისა“.
პ.ს.
ეს სკანდალური შეხვედრა მწერალ ჭაბუა ამირეჯიბთან არც საბჭოთა პრესაში და არც ტელევიზიაში არ გახმაურებულა(?).
ახალი სტატიები
ახალი ნომერი
პირადი კაბინეტი
სხვადასხვა